İşin faktiki halları
Mingəçevir şəhərində baş vermiş yol-nəqliyyat hadisəsi nəticəsində iki piyada – biri yetkin, digəri isə azyaşlı ağır bədən xəsarətləri almışdır. Hadisə zamanı sürücü «Mercedes-Benz 190» markalı avtomobili ayıq vəziyyətdə idarə etmiş, lakin “Yol hərəkəti haqqında” Qanunun tələblərinə zidd olaraq hərəkətin intensivliyini və yol şəraitini nəzərə almamışdır. Onun texniki imkanı olmasına baxmayaraq, sürətini vaxtında azaltmamış və nəticədə piyadaları vurmuşdur.
Birinci instansiya – Mingəçevir Şəhər Məhkəməsi sürücünü Cinayət Məcəlləsinin 263.1-1-ci maddəsi ilə təqsirli bilmiş, ona azadlığın məhdudlaşdırılması və sürücülük hüququndan məhrumetmə cəzası təyin etmişdir. Apellyasiya instansiyası – Şəki Apellyasiya Məhkəməsi isə fərqli mövqe nümayiş etdirmiş, sürücünün əvvəl inzibati qaydada cərimələndiyini əsas gətirərək “eyni əmələ görə təkrar məsuliyyətə cəlb etmə” prinsipi əsasında bəraət vermişdir.
Zərərçəkmiş tərəf və dövlət ittihamçısı bu qərarla razılaşmamış, kassasiya şikayəti və protesti ilə Ali Məhkəməyə müraciət etmişlər.
Ali Məhkəmənin araşdırması və hüquqi yanaşması
Ali Məhkəmə işin materiallarını araşdırarkən əsasən iki istiqamətdə qiymətləndirmə aparmışdır:
- “Təkrar məhkumetmə” (non bis in idem) prinsipi
- Apellyasiya məhkəməsi sürücünün əvvəllər İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 327.1-ci maddəsi ilə cərimələnməsini əsas götürmüş və eyni əmələ görə onun təkrar mühakimə oluna bilməyəcəyini bildirmişdir.
- Lakin Ali Məhkəmə müəyyən etmişdir ki, inzibati məsuliyyətə səbəb olan hərəkət (yol hərəkəti qaydasının pozulması) ilə cinayət məsuliyyətinə səbəb olan hərəkət (piyadalara ağır xəsarət yetirilməsi) nəticə etibarilə fərqlənir. İnzibati məsuliyyət yalnız yol qaydasının pozulmasına görə tətbiq edilmiş, amma zərərçəkmişlərə vurulan ağır xəsarət həmin inzibati aktda nəzərə alınmamışdır.
- Ali Məhkəmə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin presedentlərinə (o cümlədən Bajčić Xorvatiyaya qarşı işinə) istinad etmiş və nəticəyə gəlmişdir ki, 40 manatlıq inzibati cərimə əhəmiyyətli hüquqi məhrumiyyət yaratmadığından, bu işdə təkrar məhkumetmə halı baş verməmişdir.
- Zərərin ödənilməsi və barışıq məsələsi
- İş materiallarından görünmüşdür ki, hadisədən sonra zərərçəkmişlər notariat qaydasında təsdiq olunmuş ərizələrlə sürücü ilə barışdıqlarını, onlara vurulmuş ziyanın ödənildiyini və gələcəkdə şikayətçi olmayacaqlarını bəyan etmişlər. Bu əsasla istintaq orqanı cinayət işinin başlanmasını rədd etmişdir.
- Lakin sonradan zərərçəkmişlər yeni müalicə xərclərinin ödənilməməsini əsas gətirərək yenidən şikayət etmişlər. Ali Məhkəmə qeyd etmişdir ki, barışıq əsasında qəbul olunmuş qanuni qərar sonradan birtərəfli qaydada dəyişdirilə bilməz, əlavə xərclər mülki qaydada tələb edilə bilər.
Ali Məhkəmənin yekun mövqeyi
Ali Məhkəmə belə qənaətə gəlmişdir ki:
- Şəki Apellyasiya Məhkəməsinin bəraət hökmü “təkrar məsuliyyət” prinsipinin yanlış tətbiqi nəticəsində qəbul edilmişdir. İnzibati məsuliyyətlə cinayət məsuliyyəti eyni əmələ görə deyil, müxtəlif nəticələrə görə tətbiq olunmuşdur.
- Zərərçəkmişlərlə əldə edilmiş barışıq hüquqi qüvvəsini saxlayır, lakin yeni müalicə xərcləri ayrıca mülki qaydada tələb edilə bilər.
- Buna görə də kassasiya protesti və şikayəti qismən təmin edilməli, apellyasiya məhkəməsinin qərarı ləğv olunmalı və işin yeni baxışa qaytarılması zəruridir.
Nəticə
Bu iş Ali Məhkəmənin həm “non bis in idem” prinsipinə, həm də barışıq institutunun hüquqi qüvvəsinə dair mühüm mövqeyini ortaya qoymuşdur. Məhkəmə aydın şəkildə bildirmişdir ki, inzibati cərimə ilə cinayət məsuliyyəti arasında hüquqi fərqlər mövcuddur və zərərçəkmişlə barışıq əldə edildikdən sonra həmin razılaşma sonradan əsassız olaraq pozula bilməz.
Beləliklə, Ali Məhkəmə həm beynəlxalq presedent hüququna, həm də milli qanunvericiliyə istinad edərək, daha balanslı və ədalətli mövqe nümayiş etdirmişdir.
