Heyvan saxlamaq adıyla toplanan inək və qoyunlar bazarda satıldı
15 yanvar 2025-ci il tarixində, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Cinayət Kollegiyası X nömrəli iş üzrə kassasiya instansiyasında çıxardığı qərarla dələduzluq cinayətinə görə məhkum edilmiş şəxsin kassasiya şikayətinə baxmışdır. Aşağıda işin faktiki hallarının icmalı və Ali Məhkəmənin hüquqi nəticələri geniş şəkildə təqdim olunur.
1. İşin Faktiki Halları
İbtidai istintaq və birinci instansiya məhkəməsi:
- Məhkum (1969-cu ildə Şəki rayonunda anadan olmuş, əvvəllər məhkum olunmamış, orta təhsilli, evli, işsiz) Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin (CM) 178.2.2 və 178.2.4-cü maddələri ilə təqsirli bilinərək Şəki rayon Məhkəməsinin 2023-cü il 31 avqust tarixli, 1(075)-13/2023 nömrəli hökmü ilə 2 il 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrumetmə cəzasına məhkum edilmişdir.
- İttihama görə, Məhkum təkrarən, tamah niyyəti ilə, etibardan sui-istifadə etmə və aldatma yolu ilə özgənin xeyli miqdarda əmlakını ələ keçirməkdə ittiham olunmuşdur. Cinayət materiallarından görünür ki, o, “heyvanların alınıb fermaya gətirilməsi” prosesində bir sıra zərərçəkmiş şəxslərin əmlakını qanunsuz olaraq mənimsəmişdir.
- Məhkum istintaq zamanı və məhkəmə iclaslarında özünü təqsirli bilmədiyini bildirmiş, aldığı heyvanların hamısını fermaya təhvil verdiyini, onları sərbəst şəkildə çıxarmaq və ya satmaq imkanının olmadığını, mülkiyyətinə keçirmək niyyətinin mövcud olmadığını vurğulamışdır. Məhkumun iddiasına görə, fermadakı heyvanların sahiblərinə qaytarılmaması ondan asılı olmayan səbəblərdən baş vermişdir.
Apellyasiya Məhkəməsi mərhələsi:
- Birinci instansiya hökmündən zərərçəkmiş şəxs, Məhkumun özü və onun müdafiəçiləri apellyasiya şikayətləri vermişdir. Şəki Apellyasiya Məhkəməsi 13 iyun 2024-cü il tarixli, 1(107)-44/2024 nömrəli qərarı ilə Məhkumun müdafiəçilərinin apellyasiya şikayətlərini qismən təmin etmiş, o cümlədən zərərçəkmiş şəxslərdən biri olan Zərərçəkmiş şəxs7 ilə bağlı cinayət əməli üzrə Məhkuma cəza təyin etməmişdir. Bununla yanaşı, Məhkumun CM-in 178.2.2 və 178.2.4-cü maddələri ilə təqsirli bilinməsi qüvvədə saxlanılmış, lakin cəzası azadlığın məhdudlaşdırılması ilə əvəz edilmişdir. Beləliklə, Məhkumun həbsdə olduğu müddət nəzərə alınaraq onun üzərində 1 il 5 ay 4 gün müddətində azadlığın məhdudlaşdırılması cəzası qalmışdır.
- Apellyasiya Məhkəməsi Məhkumun cinayət əməli törətdiyini, aldığı heyvanların ferma şəraitində saxlanılıb sonradan sahiblərinə qaytarılmamasına görə onun dələduzluq niyyəti ilə hərəkət etdiyini qəbul etmişdir.
2. Kassasiya Şikayətinin Dəlilləri və Dövlət İttihamçısının Çıxışı
- Məhkumun kassasiya şikayətində əsas arqument ondan ibarət olmuşdur ki, apellyasiya instansiyası məhkəməsi işin bütün sübutlarını hərtərəfli araşdırmamış, ibtidai istintaq və məhkəmə ifadələri geniş təhlil edilməmişdir. Məhkum bildirmişdir ki, heyvanların saxlanıldığı ferma faktiki olaraq Şahid1-in idarəsində olmuş, Məhkum heyvanları ordan çıxarmaq və mənimsəmək niyyətində olmamışdır. Hətta fermadan heyvanların çıxarılmasına Şahid1-in imkan vermədiyi, polis çağırdığı, nəticədə heyvanların sahiblərinə qaytarılmadığı qeyd edilmişdir.
- Kassasiya şikayətində Məhkumun əsas tələbi onun əməlində cinayət tərkibinin olmadığının tanınması və məhkumluğunun ləğvi, barəsində olan cinayət işinə xitam verilməsi olmuşdur.
- Kassasiya instansiyası məhkəməsində çıxış edən dövlət ittihamçısı kassasiya şikayətinin təmin edilməməsini, Məhkumun təqsirli bilinməsinə dair apellyasiya instansiyasının qərarının dəyişdirilmədən saxlanmasını xahiş etmişdir.
3. Ali Məhkəmənin Hüquqi Mövqeyi
Ali Məhkəmə Cinayət Kollegiyası, Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin (CPM) 419-cu maddəsinə uyğun olaraq, kassasiya instansiyasının vəzifəsinin yalnız hüquqi məsələlər üzrə cinayət və cinayət-prosessual qanun normalarının tətbiqinin düzgünlüyünü yoxlamaqdan ibarət olduğunu vurğulamışdır. Kassasiya məhkəməsi faktiki halları təkrar qiymətləndirmir, yeni sübutları tədqiq etmir və bu funksiyalar birinci və apellyasiya instansiyalarının səlahiyyətində qalır.
Məhkəmə kollegiyası iş materiallarını, kassasiya şikayətinin dəlillərini və aşağı instansiyaların qəbul etdiyi qərarları araşdıraraq aşağıdakı nəticələrə gəlmişdir:
- Tövsif məsələsində mövqeyin sabitliyi: Apellyasiya məhkəməsi Məhkumun əməlini dələduzluq kimi qiymətləndirmiş və ona CM-in 178.2.2 və 178.2.4-cü maddələri ilə təqsir hökmü çıxarmışdır. Hər iki məhkəmə instansiyası toplanmış sübutları kifayət qədər dəyərləndirmiş, zərərçəkmişlərin və şahidlərin ifadələrini əsas götürmüş, nəticədə Məhkumun özgə əmlakını aldatma və etibardan sui-istifadə etmə yolu ilə ələ keçirdiyinə dair qənaətə gəlmişdir. Kassasiya məhkəməsi bu hüquqi tövsifi qanuni və əsaslı saymışdır.
- Təyin edilmiş cəzanın adekvatlığı: Ali Məhkəmə Məhkumun şəxsiyyətini, cinayət əməlini və onun ictimai təhlükəlilik dərəcəsini nəzərə alaraq, apellyasiya instansiyasında təyin edilmiş azadlığın məhdudlaşdırılması cəzasını ədalətli hesab etmişdir. Cəzaların müəyyənləşdirilməsi zamanı yüngülləşdirici və ağırlaşdırıcı hallar da nəzərə alınmışdır. Kassasiya instansiyası bu hissədə apellyasiya məhkəməsinin mövqeyinə müdaxilə üçün əsas görməmişdir.
- Mülki iddia tələbinin dəyişdirilməsi: İcraata xitam verilməsi ilə bağlı mühüm məqam məhkəmənin qərarında öz əksini tapmışdır. Belə ki, birinci instansiya məhkəməsi zərərçəkmiş şəxs (mülki iddiaçı) Zərərçəkmiş şəxs1-in 8600 manat məbləğindəki mülki iddiasını təmin etmişdir. Lakin Apellyasiya instansiyasında məlum olmuşdur ki, həmin zərər Məhkum tərəfindən tam ödənilmişdir və zərərçəkmiş şəxs1 daha tələbinin qalmadığını, Məhkuma qarşı şikayət və iddiasının olmadığını bildirmişdir. Buna baxmayaraq, apellyasiya məhkəməsinin qərarında mülki iddia ilə bağlı xitam məsələsi öz əksini tapmamışdır. Ali Məhkəmə Mülki Prosessual Məcəllənin 261.0.4-cü maddəsini rəhbər tutaraq, mülki iddadan imtinanın qəbul edildiyi və bu səbəbdən iş üzrə həmin hissədə icraata xitam verilməli olduğu nəticəsinə gəlmişdir.
4. Nəticə və Qərarın Mahiyyəti
Ali Məhkəmə kassasiya şikayətini qismən təmin etmişdir. Məhkumun dələduzluq cinayət əməlini törətməsi ilə bağlı apellyasiya instansiyasının gəldiyi nəticə hüquqi cəhətdən düzgün hesab edilmiş, lakin mülki iddia hissəsində qərar dəyişdirilmişdir. Belə ki:
- Məhkumun CM-in 178.2.2 və 178.2.4-cü maddələri ilə təqsirli bilinməsinə dair Şəki Apellyasiya Məhkəməsinin 13 iyun 2024-cü il tarixli qərarı dəyişdirilmədən saxlanılmışdır.
- Mülki iddiaçı Zərərçəkmiş şəxs1-ə ödənilməli olan 8600 manat məbləğ, artıq zərərçəkmişə ödənildiyi üçün, həmin pulun tutulmasına dair hissədə icraata xitam verilməsi barədə qərar qəbul edilmişdir.
Beləliklə, Ali Məhkəmə ədalətli məhkəmə araşdırması prinsipinə uyğun olaraq bir tərəfdən aşağı instansiyaların qənaətinə müdaxilə etməmiş, digər tərəfdən mülki tələblə bağlı yaranmış yeni vəziyyəti nəzərə alıb müvafiq düzəliş etmişdir.
5. Hüquqi və Praktiki Əhəmiyyəti
Bu qərar dələduzluq cinayət tərkibinin müəyyən edilməsi, sübutların qiymətləndirilməsi və azadlığın məhdudlaşdırılması cəzasının tətbiqi baxımından mühüm presedent təşkil etməkdədir. Eyni zamanda, mülki iddiadan imtinanın məhkəmə tərəfindən qəbul edilməsi məsələsində ali instansiyanın mövqeyini aydın şəkildə ortaya qoymuşdur. Mülki iddia tam ödənildikdə və zərərçəkmiş məhkəməyə rəsmən imtina ərizəsi verdikdə, mülki iddiaya dair icraata xitam verilməsi məcburi xarakter daşıyır. Bu, prosessual ədalət prinsiplərinə və tərəflərin mənafelərinə cavab verir.
Yekun
X nömrəli kassasiya qərarı bir daha göstərmişdir ki, məhkəmələrə müraciət edən şəxslərin hüquq və maraqları, cinayət işi üzrə dəlillərin həm hüquqi, həm də faktiki baxımdan düzgün qiymətləndirilməsi ədalətli məhkəmə araşdırmasının təməl prinsiplərini təşkil edir. Ali Məhkəmə həm qanunvericiliyin tələblərini, həm də işin xüsusi hallarını nəzərə alaraq Məhkumun kassasiya şikayətini qismən təmin etmiş və beləliklə, cinayət və prosessual qanun normalarının tətbiqində ahəngdarlığı qorumuşdur. Bu qərar məhkəmə təcrübəsində dələduzluq cinayətlərinə yanaşma, cəzanın individualizasiya olunması və mülki iddia üzrə mübahisələrin həlli ilə bağlı praktiki nümunə kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. #203/2025
