İşin faktiki halları
Məhkum 2019 və 2021‑ci illərdə Daşkəsən Rayon Məhkəməsi və Gəncə Apellyasiya Məhkəməsi tərəfindən çıxarılmış, ümumilikdə 30 883 ABŞ dolları və 19 228 manat borcun zərərçəkmiş şəxslərə ödənilməsini nəzərdə tutan qətnamələri qərəzli şəkildə yerinə yetirməmişdir.
- İcra məmurunun tələblərinə əməl etmədiyinə görə Məhkum 2022-ci və 2023‑cü illərdə iki dəfə İXM‑in 528.1‑ci maddəsi ilə inzibati həbs edilmişdir.
- İcra şöbəsi borcun ödənilməsi üçün yeni müddətlər təyin etmiş, lakin təqsirli şəxs həmin müddətləri də pozmuşdur.
- 12 iyul 2023‑cü ilədək borc faktiki olaraq ödənilmədiyindən, icra qurumu cinayət təqibi üçün təqdimat vermişdir.
Abşeron Rayon Məhkəməsi 15 aprel 2024‑cü il tarixli hökmü ilə Məhkumu 1 il 6 ay azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məhkum etmiş, onu məhkəmə zalında həbs etmişdir.
Zərərçəkmiş tərəfin apellyasiya şikayəti əsasında Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsi cəzanı 2 il müddətinə yüksəltmişdir. Məhkumun apellyasiya şikayəti təmin edilməmişdir.
Kassasiya şikayətinin arqumentləri
Təqsirli şəxs kassasiya instansiyasında:
- himayəsində iki azyaşlı övladın olduğunu,
- borcun 7 200 manatını və bir hissə dollar ekvivalentini ödədiyini,
- ailəsinin ağır sosial duruma düşmüş olduğunu bildirmişdir.
O, cəzanın yüngülləşdirilməsini və ya ilkin (1 il 6 ay) cəzanın bərpa edilməsini xahiş etmişdir.
Zərərçəkmiş şəxslər və dövlət ittihamçısı kassasiya şikayətinin rəddini müdafiə etmişdir; borcun müvafiq olaraq cəmi 900 və 1 000 manatının ödənildiyini vurğulamışlar.
Ali Məhkəmənin mövqeyi
Ali Məhkəmə Cinayət‑Prosessual Məcəlləsinin 419‑cu maddəsinə uyğun olaraq yalnız hüquqi məsələlər üzrə araşdırma aparmış, aşağıdakı əsas nəticələrə gəlmişdir:
- Cəza təyin etmə prinsipləri pozulmamışdır.
Birinci instansiya məhkəməsi CM‑in 58‑ci maddəsini rəhbər tutaraq cinayətin ictimai təhlükəliliyini, dəymiş ziyanın həcmini və Məhkumun şəxsiyyətini nəzərə almışdır. - Yüngülləşdirici hallar düzgün qiymətləndirilmişdir.
Borcun qismən ödənilməsi cəzanı yüngülləşdirən hal kimi tanınmış, lakin bu hal cinayətin xarakterini nəzərə almadan əlavə güzəşt üçün əsas yaratmamışdır. - Ağırlaşdırıcı hal mövcud deyildir.
Lakin təkrar inzibati məsuliyyət və sonrakı qəsdli hərəkətsizlik cəzanın artırılmasını zəruri etmişdir. - Təyin olunmuş cəza məqsədəuyğundur.
Ali Məhkəmə qeyd etmişdir ki, cəza ictimai ədaləti bərpa etməli, ziyana məruz qalmış şəxslərin hüquqlarını müdafiə etməli və gələcək qanun pozuntularının qarşısını almalıdır.
Nəticə etibarilə Ali Məhkəmə kassasiya şikayətini təmin etməmişdir və Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsinin qərarını dəyişdirilmədən saxlamışdır.
Hüquqi əhəmiyyət
- CM‑in 306.1‑ci maddəsi məhkəmə aktlarının icrasından yayınmaya görə real azadlıqdan məhrumetmə cəzası nəzərdə tutur; bu qərar həmin sanksiyanın tətbiqində ədalət meyarlarını təsdiq etmişdir.
- Ali Məhkəmə bir daha vurğulamışdır ki, borcun qismən ödənilməsi cinayət məsuliyyətindən azad etmir və təqsirsizlik prezumpsiyasını pozmadan ədalətli cəza seçimi üçün bütün hallar kompleks qiymətləndirilməlidir.
- Qərar icra intizamının gücləndirilməsi və ədalət mühakiməsinin nüfuzunun qorunması baxımından hüquqi ictimaiyyət üçün önəmli mesaj olmuşdur.
Nəticə
Ali Məhkəmənin 11 mart 2025‑ci il tarixli qərarı göstərmişdir ki, məhkəmə qərarlarının qərəzli icra etməmək təkcə mülki borc pozuntusu deyil, həm də ictimai təhlükəli cinayətdir. Məhkəmələr cəza təyin edərkən sosial vəziyyəti, ailə şəraitini və borcun qismən ödənilməsini nəzərə almış, lakin zərərçəkmişlərin hüquqlarını, ədalət və profilaktika məqsədlərini üstün tutmuşdur. Məqalənin əvvəlində qeyd etdiyimiz kimi, bu qərar həm hüquqi dəqiqliyə xidmət etmişdir, həm də təqsirkarın məsuliyyətini hüquq prinsiplərinə uyğun şəkildə müəyyən etmişdir.
