Faktiki hallar
AZMETAL‑S MMC 24 fevral 2017‑ci ildə qeydiyyata alınmışdır və “digər qruplara daxil edilməyən ixtisaslaşdırılmamış topdansatış” fəaliyyəti ilə məşğul olmuşdur.
2023‑cü ilin fevralında Dövlət Vergi Xidmətinin Bakı LGBİ‑nin operativ nəzarət qərarı əsasında cəmiyyətin Dərnəgül qəsəbəsindəki anbarına baxış keçirilmişdir.
- Birinci akt (DVX 000218) – Anbarda 836 186,48 manat dəyərində mal‑material qalığı müəyyən edilmiş, alış sənədləri ilə üzləşmə aparılmış və uyğunsuzluq aşkar edilməmişdir.
- İkinci akt (DVX 000222) – Eyni anbardan 203 673,23 manatlıq metal məhsulu elektron qaimə‑faktura tərtib edilmədən satılmışdır. Bu hərəkət Vergi Məcəlləsinin 16.1.11‑6 və 71‑1‑ci maddələrini pozmuşdur.
LGBİ 20 373,32 manat (satış qiymətinin 10 faizi) məbləğində maliyyə sanksiyası tətbiq etmişdir (VM, 58.13).
İddia və ilkin instansiyalar
- İddiaçı qərarın (№ 2580, xx.xx.2023) ləğvini tələb etmişdir.
- Bakı İnzibati Məhkəməsi (29.02.2024) sanksiyanı ləğv etmişdir.
- Bakı Apellyasiya Məhkəməsi (01.10.2024) birinci instansiya mövqeyini dəyişdirmədən saxlamışdır.
Hər iki məhkəmə əsaslandırmışdır ki, operativ nəzarət qərarında (VM 50.2) “kifayət qədər əsas” göstərilməmişdir; üstəlik elektron qaimənin tərtibinə dair beşgünlük müddət (VM 71‑1.1.2) hələ keçməmişdir.
Ali Məhkəmənin mövqeyi
Ali Məhkəmənin İnzibati Kollegiyası 13 mart 2025‑ci ildə kassasiya şikayətini təmin etmişdir və aşağıdakı hüquqi arqumentləri irəli sürmüşdür:
- İddia müddəti saxlanılmışdır – iddiaçı inzibati şikayət prosedurundan (19.07.2023) sonra 30 günlük iddia müddətində (İPM 38.1) məhkəməyə müraciət etmişdir; lakin bu, işin mahiyyətinə təsir etməmişdir.
- Əvvəlcədən sifariş faktoru – Satışa dair elektron qaimə‑fakturanın əsasında ehtiyatda olan xx.xx.2023‑cü il tarixli AMS‑2023‑033 nömrəli müqavilə dayanmışdır; yəni mallar əvvəlcədən sifariş edilmişdir. Bu halda beşgünlük güzəşt (VM 71‑1.1.2) tətbiq olunmamalıdır, çünki norma yalnız “əvvəlcədən sifariş edilməyən mallar” statusuna şamil edilir.
- Elektron qaimənin gecikdirilməsi – Qaimələr operativ tədbir başladıqdan təxminən iki saat sonra, saat 15:57‑də tərtib edilmişdir. VM 58.17 açıq şəkildə göstəricidir: nəzarət başlanandan sonra tərtib olunan qaimələr maliyyə sanksiyasını istisna etmir.
- Faktların etirafı – Cəmiyyətin rəhbəri X1 yazılı arayışda “obyektlərdən kənarda mal yoxdur” ifadəsini işlətmişdir; sonradan “texniki nasazlıq” müdafiəsi üçün sübut təqdim edilməmişdir.
- Operativ nəzarətin əsası – LGBİ VM 50.2.4‑ə uyğun “kifayət qədər əsas” toplamışdır: real satış, müqavilə və alıcı “xxxx” MMC‑nin izahatları bunu təsdiq etmişdir.
Bu səbəblərlə Kollegiya qənaətə gəlmişdir ki, 20367,32 manatlıq maliyyə sanksiyası qanuni tətbiq edilmişdir. Apellyasiya qərarı ləğv edilmiş, iddia rədd edilmişdir.
Praktik əhəmiyyət
- Elektron qaimənin “vaxt meyarı” – Satış əvvəlcədən bağlanmış müqavilə üzrədirsə, qaimə mallar yüklənmədən əvvəl tərtib edilməlidir; beşgünlük müddət yalnız spontan (əvvəlcədən sifariş edilməyən) topdansatışlara aiddir.
- Operativ nəzarət aktının forması – Qərarda VM 50.1‑50.2‑yə istinad və risk əsaslandırması kifayətdir; “kifayət qədər əsas” məhkəmə tərəfindən dəqiqliklə yoxlanılmışdır.
- 58.17 maddəsinin sərt presumpsiyası – Nəzarət başlandıqdan sonra verilən elektron sənədlər maliyyə sanksiyasını önləyə bilmir; bu, vergi orqanına güclü prosessual üstünlük verir.
Nəticə
Ali Məhkəmə göstərmişdir ki, vergi uçotu texniki arqumentlərlə deyil, prosessual nizam‑intizam ilə müdafiə edilməlidir. Topdansatış subyektləri “elektron qaimə–müddət–sifariş” üçlüyünü pozduğu anda VM 58.13 sanksiyası qaçılmaz olur. Qərar, e-ticarət və logistika dövründə elektron sənədləşdirmənin vaxtında aparılmasının nə qədər həyati olduğunu bir daha vurğulamışdır.
