Ali Məhkəmə qanunsuz olaraq vətənə xəyanət, hərbi xidmətdən yayınma ittihamları ilə təqsirli bilinərək 4 il 10 ay müddətində əsassız həbs edilən və işgəncələrə məruz qalan şəxsə dövlət büdcəsindən kompensasiya ödənilməsinə dair qərar qəbul etmişdir.
İşin faktiki halları:
Gəncə Hərbi Məhkəməsinin 16 avqust 2018-ci il tarixli hökmü ilə iddiaçı Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 150.2.1 (seksual xarakterli zorakılıq hərəkətləri), 274 (dövlətə xəyanət) və 338.1-ci (hərbi xidmətdən yayınma) maddələri ilə təqsirli bilinərək 12 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdir. Məhkəmə qərarına əsasən, iddiaçı ilk 4 ilini həbsxanada, qalan hissəsini ciddi rejimli cəzaçəkmə müəssisəsində çəkməli idi.
Lakin, Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorluğunun İstintaq İdarəsi tərəfindən 6 dekabr 2022-ci ildə verilən qərarla, təqsirliliyi sübut edilmədiyindən iddiaçı barəsində cinayət işinə xitam verilmiş və onun dərhal həbsdən azad edilməsinə qərar verilmişdir.
İddiaçı həbsdə saxlandığı müddətdə ağır fiziki və psixoloji işgəncələrə məruz qaldığını bildirmişdir. Psixoloji rəyə əsasən, iddiaçı ciddi psixoloji travmalar yaşamış, sosial həyata adaptasiya olmaqda ciddi çətinliklər çəkmiş və daim post-travmatik stress vəziyyətində olmuşdur.
İddiaçının kompensasiya tələbləri:
İddiaçı qanunsuz həbsdə olduğu müddət ərzində maddi, fiziki-psixoloji və mənəvi zərərə məruz qaldığını iddia edərək, Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinə qarşı məhkəməyə müraciət etmişdir. Onun tələb etdiyi kompensasiyalar aşağıdakılardır:
- Maddi zərər üçün 116,287 AZN;
- Fiziki-psixoloji sağlamlığına vurulan zərər üçün 34,000 AZN;
- Mənəvi zərər üçün həbsdə olduğu hər gün üçün 283 AZN olmaqla və işgəncələrə görə, ümumilikdə 500,000 AZN;
- Ailəsinin və özünün çəkdiyi iztirablar üçün əlavə olaraq 150,000 AZN.
İddiaçı öz müraciətində həbsdə olarkən ailəsinin çəkdiyi ciddi maddi xərcləri, sosial təcrid və mənəvi iztirabları ətraflı qeyd etmişdir.
Məhkəmələrin mövqeyi və qərarları:
Bakı şəhəri Nəsimi Rayon Məhkəməsi iddianı qismən təmin edərək, maddi zərər üçün 17,020 AZN, mənəvi zərər üçün isə 88,500 AZN olmaqla, ümumilikdə 105,520 AZN kompensasiyanın dövlət büdcəsindən ödənilməsinə qərar vermişdir. İddiaçının fiziki-psixoloji sağlamlığı üçün ayrıca kompensasiya tələbi isə sübut edilmədiyi üçün təmin edilməmişdir.
Apellyasiya instansiyası məhkəməsi isə cavabdehin şikayətini təmin etməyərək birinci instansiya məhkəməsinin qətnaməsini qüvvədə saxlamışdır.
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi isə kompensasiyanın ona qarşı deyil, qanunsuz hərəkətləri törədən müvafiq dövlət orqanına qarşı yönəldilməsi gərəkdiyini əsas gətirərək, Ali Məhkəməyə müraciət etmişdir.
Ali Məhkəmənin yekun mövqeyi:
Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi, iddiaçının üzləşdiyi haqsızlıqları və çəkdiyi mənəvi iztirabları nəzərə alaraq, kompensasiyanın dövlət büdcəsindən Maliyyə Nazirliyi vasitəsilə ödənilməsi barədə aşağı məhkəmələrin qərarlarını düzgün və qanuni hesab etmişdir.
Məhkəmə qərarında xüsusi olaraq vurğulamışdır ki, təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının səhvi və ya sui-istifadəsi nəticəsində vətəndaşlara dəyən ziyanlar dövlət tərəfindən təqsirdən asılı olmayaraq tam həcmdə kompensasiya edilməlidir. Belə ki, dövlətin insan hüquqlarına hörmət və məsuliyyət daşıma vəzifəsi mütləq xarakter daşıyır.
Yekun:
Bu məhkəmə işi, vətəndaş hüquqlarının pozulduğu hallarda dövlətin məsuliyyətinin əhəmiyyətli bir nümunəsidir. Dövlətin haqsız həbs və işgəncələrə görə vətəndaş qarşısındakı məsuliyyəti həm hüquqi, həm də mənəvi baxımdan cəmiyyət üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ali Məhkəmənin bu qərarı həm dövlət qurumlarının məsuliyyətini artıran, həm də vətəndaşlara hüquqi müdafiə təmin edən əhəmiyyətli bir addım kimi qiymətləndirilə bilər.
