Giriş
Əmək hüquqları işçi və işəgötürən arasında bağlanmış əmək müqaviləsi əsasında yaranan mühüm münasibətlərdir. İşçinin məzuniyyət və digər ödənc hüquqlarına dair mübahisələr xüsusilə, yığılmış məzuniyyət günlərinin kompensasiyası və istirahət-bayram günlərində işlədiyi müddətin əlavə haqqı ilə bağlıdır. Məhkəmə qərarı göstərmişdir ki, bu cür mübahisələrdə iddia müddəti və işçinin hüquqlarının nə vaxt pozulduğunu müəyyənləşdirmək xüsusilə əhəmiyyətlidir.
Aşağıda Ali Məhkəmənin Mülki Kollegiyasının müvafiq qərarı əsasında məhkəmə prosesinin faktiki hallarını, mübahisə predmeti olan tələb və müdafiə arqumentlərini, habelə Ali Məhkəmənin gəldiyi hüquqi nəticələri geniş şəkildə şərh edirik.
İşin Faktiki Halları
- Əmək münasibətinin yaranması və xitamı
İddiaçı 2011-ci ildən 2022-ci ilədək Cavabdeh MMC-də satıcı və müəyyən dövrdə digər vəzifədə çalışmışdır. 2022-ci il tarixdə əmək müqaviləsinə xitam verilməsi barədə əmr verilmişdir. Həmin əmrlə sonuncu iş ili üçün (2021–2022) istifadə olunmamış 8 məzuniyyət gününün pul əvəzinin hesablanması nəzərdə tutulmuşdur. - Məzuniyyət və əməkhaqqı tələbləri
İddiaçı iddia ərizəsində bildirib ki, uzunmüddətli iş dövrü ərzində faktiki olaraq məzuniyyət hüququndan az istifadə etmişdir. Bundan əlavə, istirahət və iş günü hesab edilməyən bayram günlərində işlədiyi saatlara görə əlavə haqqın ödənilməsini tələb etmişdir. İşəgötürən bu tələbləri tam qəbul etməmiş, yalnız bir neçə ilin məzuniyyət pulunu ödəmək niyyətində olduğunu bildirmişdir. - Müvafiq dövlət orqanının araşdırması
İddiaçı müvafiq dövlət qurumuna şikayət etmişdir. Bu qurumun apardığı araşdırma əsasında Cavabdeh MMC-nin vəzifəli şəxslərinə inzibati tənbeh tətbiq edilmiş, lakin işəgötürən yenə də tələb olunan pul vəsaitini tam ödəməyə razılaşmamışdır. - Mediasiya mərhələsi
İddiaçı məhkəməyə müraciət etməzdən öncə mediasiya təşkilatına da müraciət etmişdir. Lakin işəgötürən bu prosesdə iştirak etməmiş, nəticədə mediasiya prosesinə xitam verilmişdir.
Məhkəmələrin Yanaşması
Birinci instansiya məhkəməsi
- Tələblərin mahiyyəti: İddiaçı istifadə olunmamış məzuniyyət günlərinə görə pul əvəzinin, istirahət və bayram günlərində işlədiyi müddətin haqqının, həmçinin ödəmələrin gecikdirilməsinə görə hər gecikdirilmiş gün üçün əməkhaqqının azı 1 faizi məbləğində ödəncin cavabdehdən tutulmasını tələb etmişdir.
- Cavabdehin etirazları: Cavabdeh işçinin illər ərzində məzuniyyətə çıxması və əlavə ödəniş tələb etməsinin əsassız olduğunu vurğulamış, eyni zamanda iddia müddətinin keçdiyini əsas gətirmişdir.
- Qərar: Məhkəmə işçinin müəyyən tələblərini qəbul etmişdir. Lakin hesab etmişdir ki, 1 illik xüsusi iddia müddətinə dair normalar tətbiq edilməlidir. Bu səbəbdən, məhkəmə yalnız 2021–2022-ci il dövrü üzrə məzuniyyətə və istirahət-bayram günlərində işlədiyinə dair tələbi təmin etmişdir.
Apellyasiya instansiyası məhkəməsi
- İddia müddətinin əhəmiyyəti: Məhkəmə qeyd etmişdir ki, işçi hüquqlarının pozulduğunu bildiyi (və ya bilməli olduğu) gündən etibarən 1 il müddətində məhkəməyə müraciət etməlidir. Uzun illər məzuniyyətsiz işlədiyini iddia edən şəxs, hüquqlarının hər il pozulduğunu bilməli idi.
- Əsas nəticə: Apellyasiya instansiyası məhkəməsi birinci instansiyanın qətnaməsini dəyişdirmədən saxlamışdır. Nəticədə iddiaçı tərəfindən 2021-ci ilə qədərki tələblərin iddia müddətinin keçməsi səbəbindən təmin olunmadığı qərara alınmışdır.
Ali Məhkəmənin Mövqeyi
İddiaçı kassasiya şikayətində məzuniyyət tələblərinin bütün illəri əhatə etməli olduğunu müdafiə etmişdir. Lakin Ali Məhkəmə aşağıdakı əsaslara görə bu tələbi qəbul etməmişdir:
- İddia müddətinin tətbiqi: Əmək qanunvericiliyinə görə, işçi hüquqlarının pozulduğunu anladığı andan etibarən 1 il ərzində məhkəməyə müraciət etməlidir. İllər uzunu məzuniyyətə çıxmayan şəxs bu pozuntunu hər il bilmiş sayılır.
- Son iş ili üzrə kompensasiya: Məhkəmə yalnız 2021–2022-ci il dövrü üzrə istifadə edilməmiş məzuniyyət günlərinin və bayram-istirahət günlərində işlədiyinə görə ödənişlərin tanınmasını qanuni saymışdır.
- Gecikmə üzrə ödənc: Əməkhaqqının gecikdirilməsi işəgötürənin təqsiri üzündən baş vermişdirsə, hər gecikdirilmiş günə görə azı 1 faiz məbləğində ödəniş edilməsi tələb olunur. Lakin bu, yalnız apellyasiya məhkəməsinin müəyyən etdiyi dövrə aid hissədə təmin edilmişdir.
- Məhkəmə xərcləri: İddiaçı ekspertiza xərci tələb etsə də, məhkəmələr bu məbləği tam şəkildə cavabdehdən tutmağı məqsədəuyğun saymamış, yalnız bir hissəsini ödətdirmişdir.
Nəticə etibarilə Ali Məhkəmə apellyasiya instansiyasının qərarını dəyişdirmədən saxlamış və kassasiya şikayətinin təmin olunmamasına qərar vermişdir. Qərar çıxarıldığı andan hüquqi qüvvəyə minmişdir.
Hüquqi Qiymətləndirmə və Əhəmiyyəti
- Əmək Qanunvericiliyi: Bu mübahisə, Əmək Məcəlləsinin məzuniyyətin verilməsi, bayram və istirahət günlərində işə cəlb edilməsi, həmçinin gecikdirilmiş ödənişlərə görə ödəncin hesablanması ilə bağlı maddələrini əhatə etmişdir.
- İddia Müddəti: Məhkəmə qərarı, “əmək hüquqlarına dair pozuntuların vaxtında mübahisələndirilməli olması”nı aydın şəkildə vurğulayır. Belə ki, işçinin uzun müddət ərzində pozuntuları bilə-bilə məhkəməyə müraciət etməməsi onun əvvəlki illərə dair tələblərini geri tələb etməsini çətinləşdirir.
- İşəgötürən Öhdəliyi: İşdən çıxarılma günü işçiyə son haqq-hesabın (istifadə edilməmiş məzuniyyət kompensasiyası daxil olmaqla) tam ödənilməsi lazımdır. Gecikmə baş verərsə, işçinin 1 faiz ödənc tələb etmək hüququ yaranır.
Nəticə
Ali Məhkəmə, işçinin uzunmüddətli məzuniyyət tələblərini iddia müddətinin keçməsinə görə qismən təmin olunmayan hesab etmiş, yalnız son iş ili (2021–2022) üzrə ödənilməyən haqların ödənilməsinə qərar vermişdir. Bu qərar işçi və işəgötürən münasibətlərində “iddia müddəti” prinsipinin nə qədər vacib olduğunu bir daha təsdiqləmişdir. İşçi hüquqlarının pozulduğunu bildikdən sonra dərhal zəruri addımları atmasa, əvvəlki illərə dair müvafiq ödəniş və kompensasiyaları almaq hüququndan məhrum ola bilər.
Beləliklə, məhkəmə təcrübəsi göstərmişdir ki, işçi hüquqlarının qorunması üçün həm qanunla nəzərdə tutulmuş tələblər, həm də prosedur qaydaları vaxtında yerinə yetirilməlidir. Bu, həm işçilər, həm də işəgötürənlər üçün əməli-praktiki əhəmiyyət daşıyan bir qərardır.
