Giriş
Mülki münasibətlər çərçivəsində bağlanmış kredit və zaminlik müqavilələri tərəflər üçün mühüm hüquqi öhdəliklər yaradır. Zaminlik hallarında borclu öz öhdəliyini icra etmədikdə, zamin bu öhdəliyi icra etmək məcburiyyətində qalır və sonradan eyni məbləğin borcludan tutulmasını tələb edir. Aşağıda təqdim olunan yazı, məhkəmədə zaminin borclunun əvəzinə banka ödədiyi pulu geri istəməsi ilə bağlı yaranmış mübahisənin icmalını və Ali Məhkəmənin yekun mövqeyini anonimləşdirilmiş formada əks etdirir.
İşin Faktiki Halları
- Kredit müqaviləsi və zaminlik: Borclu müəyyən bankın filialında neçə min manat dəyərində kredit götürmüşdür. Sözügedən kredit müqaviləsinin təminatı məqsədilə başqa şəxs (zamin) bankla zaminlik müqaviləsi bağlamışdır.
- Borcun ödənilməməsi: Borclu vaxtında ödəniş etmədiyi üçün bank zaminə müraciət etmiş və zaminin hesabından kredit ödənişlərinin tutulmasına nail olmuşdur.
- Zaminin ödənişləri: Zaminin hesabından ardıcıl olaraq müəyyən dövr ərzində hissə-hissə əhəmiyyətli məbləğ tutulmuş və nəticədə ümumi ödənilən vəsait kifayət qədər yüksək rəqəmə çatmışdır.
- Məhkəməyə müraciət: Zamin, borclunun əvəzinə ödəmiş olduğu məbləği geri tələb etmək məqsədilə məhkəməyə iddia ərizəsi təqdim etmişdir.
Birinci və Apellyasiya Məhkəmələrinin Mövqeyi
- Birinci instansiya məhkəməsi
İlk məhkəmə mərhələsində zaminin iddiası təmin edilmişdir. Məhkəmə Mülki Məcəllədəki zaminliklə bağlı normalara istinad edərək, zaminin ödədiyi məbləğin borcludan tutulmasını qanuni hesab etmişdir. - Apellyasiya instansiyası məhkəməsi
Apellyasiya məhkəməsi birinci instansiyanın qətnaməsini olduğu kimi qüvvədə saxlamışdır. Məhkəmənin gəldiyi nəticəyə görə, zamin ödədiyi vəsaitə görə borcludan regres qaydasında tələb irəli sürmək hüququna malikdir.
Ali Məhkəmənin Kassasiya Baxışı
Borclu (kassasiya şikayəti verən tərəf) apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qətnaməsinin ləğv edilməsini istəmiş, lakin Ali Məhkəmə maddi və prosessual hüquq normalarının düzgün tətbiq edildiyi qənaətinə gəlmişdir. Məhkəmə əsaslandırmışdır ki:
- Zaminlik müqaviləsi hüquqi qüvvədədir. Zamin könüllü şəkildə bank qarşısında öhdəlik götürmüşdür.
- Borclu kredit öhdəliyini icra etmədiyinə görə, zaminin hesabından ödənişlər icra olunmuşdur.
- Zaminin regres hüququ Mülki Məcəllədə təsbit olunmuşdur. Zaminin həmin məbləği borcludan tələb etməyə tam səlahiyyəti vardır.
- Kassasiya şikayətində borclunun irəli sürdüyü dəlillər apellyasiya məhkəməsi qərarının ləğv olunması üçün yetərli sayılmamışdır.
Ali Məhkəmə kassasiya şikayətini əsassız hesab etmiş və apellyasiya instansiyası məhkəməsinin qərarını dəyişdirilmədən saxlamışdır.
Hüquqi Qiymətləndirmə
- Zaminin məsuliyyəti: Borclu əsas öhdəliyini (kreditin qaytarılması) yerinə yetirmədikdə bank, zaminlik müqaviləsinə əsasən, tələbi zaminə yönəldə bilər.
- Regres qaydası: Zamin öhdəliyi icra edəndən sonra, borclunun əvəzinə ödənilən məbləğin borcludan tutulmasını tələb etmək hüququna malikdir.
- Mülki Məcəllə: Bu prosesə dair tələblər Mülki Məcəllənin zaminliklə bağlı normalarında konkret şəkildə əks olunmuşdur. Qanun zaminin hüquqlarını qorumaq məqsədilə kreditorun tələbini ödəmiş zaminə “kreditorun hüquqlarının keçməsi” prinsipini tanıyır.
Nəticə
Məhkəmə çəkişməsi, zaminlik münasibətlərinin mahiyyətini və tərəflərin öhdəliklərini bir daha vurğulamışdır. Ödənişləri tam şəkildə zamin icra etdikdə, Mülki Məcəllənin zaminliklə bağlı müddəaları zaminin ödədiyi məbləği borcludan geri almaq hüququnu qanuni səviyyədə təmin edir.
Ali Məhkəmənin bu işi üzrə verdiyi qərar, zaminlik hüququnda cavabdeh (borclu) tərəfin məsuliyyətini və zaminin müdafiə mexanizmlərini bir daha təsdiq etmişdir. Qərar qətidir və qəbul edildiyi andan qüvvəyə minir. Bu, müvafiq hüquqi praktikanın daha da formalaşmasına töhfə verir və tərəflərin hüquqi mövqelərini aydınlaşdırır.
