Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 17 yanvar 2025-ci il tarixli qərarı, şərəf və ləyaqətin müdafiəsi, şəxsi həyatın toxunulmazlığı və mənəvi zərərin ödənilməsi ilə bağlı mühüm hüquqi presedent yaradıb.
İşin Faktiki Halları
İddiaçı, “xxxx” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin (MMC) “Səni Axtarıram” televiziya verilişində 2023-cü ilin müxtəlif tarixlərində (xx.xx.2023, xx.xx.2023, 02.10.2023, xx.xx.2023, xx.xx.2023) yayımlanan buraxılışlarda onun barəsində məlumatların yayıldığını iddia edib. Bu verilişlərdə iddiaçının icazəsiz fotoşəkilləri, səs yazıları və şəxsi həyatı ilə bağlı detallar yayımlanıb, onun şərəf və ləyaqətinin təhqir edildiyi, alçaldıldığı bildirilib. İddiaçı, verilişin aparıcısı Xoşqədəm Hidayətqızı, “xxxx” MMC, ARB TV-nin direktoru, iddiaçının keçmiş həyat yoldaşı (Cavabdeh4) və qaynanası (Cavabdeh3) tərəfindən yayılmış məlumatların yalan olduğunu və reputasiyasına zərər vurduğunu qeyd edib.
İddiaçının iddiasına görə, o, keçmiş həyat yoldaşı ilə nikahda olarkən fiziki və psixoloji zorakılığa məruz qalıb, bu səbəbdən boşanma prosesinə başlayıb və təhlükəsizlik məqsədilə Gürcüstana köçüb. O, Azərbaycan polisinə ərizə ilə müraciət edərək axtarılmamağı xahiş etsə də, polis onun nömrəsini ailəsinə verib, nəticədə ailəsi və keçmiş həyat yoldaşının ailəsi tərəfindən axtarışa verilib. İddiaçı, “Səni Axtarıram” verilişində onun şəxsi yazışmaları, səs yazıları və fotoşəkillərinin icazəsiz yayımlanması, sosial media platformalarında (Facebook, Instagram, TikTok, YouTube) paylaşılması ilə şəxsi həyatının toxunulmazlığı hüququnun pozulduğunu və mənəvi zərər çəkdiyini vurğulayıb.
İddiaçı, məhkəmədən aşağıdakıları tələb edib:
Yayılmış məlumatların yalan və şərəf və ləyaqəti ləkələyici xarakter daşıdığının tanınması;
Cavabdehlərdən üzr istənilməsi;
İcazəsiz yayımlanmış materialların (fotoşəkillər, səs yazıları, veriliş buraxılışları) silinməsi;
İnsan Hüquqları və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasının (AİHK) 6.1 və 8-ci maddələri ilə qorunan hüquqlarının pozulmasının tanınması;
Hər cavabdehdən 4000 AZN, ümumilikdə 20,000 AZN mənəvi zərərin ödənilməsi.
Məhkəmə Prosesi
Birinci İnstansiya Məhkəməsi
Bakı şəhəri Səbail Rayon Məhkəməsi iddiaçının tələblərini təmin etməyib. Məhkəmə, iddiaçının şərəf və ləyaqətinin təhqir edildiyini sübut edən dəlillər təqdim etmədiyini qeyd edərək, iddianı rədd edib. Qərar, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 46-cı maddəsinə, Mülki Məcəllənin 23.1-ci maddəsinə və digər normativ aktlara istinadla əsaslandırılıb.
Apellyasiya Məhkəməsi
Bakı Apellyasiya Məhkəməsi, 14 avqust 2024-cü il tarixli qətnaməsi ilə birinci instansiya məhkəməsinin qərarını dəyişdirmədən saxlayıb. Məhkəmə, iddiaçının təqdim etdiyi sübutların şərəf və ləyaqətinin ləkələndiyini sübut etmədiyini, verilişdə səsləndirilən ifadələrin təhqir məqsədi daşımadığını bildirib. Apellyasiya məhkəməsi, məhkəmə-linqvistik ekspertiza rəyinə istinad edərək, verilişdə işlədilən ifadələrin məlumatlandırıcı xarakter daşıdığını, təhqir və ya ləkələyici məzmun ehtiva etmədiyini müəyyənləşdirib. Lakin məhkəmə, iddiaçının şəxsi həyatının toxunulmazlığı ilə bağlı tələblərinə hüquqi qiymət verməyib.
Ali Məhkəmənin Mövqeyi
Ali Məhkəmə, kassasiya şikayətini qismən təmin edərək, apellyasiya məhkəməsinin qətnaməsini yalnız iddiaçının şəxsi məlumatlarının (fotoşəkillər, səs yazıları) silinməsi tələbi ilə bağlı hissədə ləğv edib və bu hissəni yenidən baxılması üçün apellyasiya məhkəməsinə geri göndərib. Digər tələblərə gəlincə, Ali Məhkəmə apellyasiya məhkəməsinin qərarını dəyişdirmədən saxlayıb.
Əsaslandırma
Şərəf və Ləyaqətin Ləkələnməsi: Ali Məhkəmə, apellyasiya məhkəməsinin sübutların qiymətləndirilməsində düzgün nəticəyə gəldiyini təsdiqləyib. Ekspertiza rəyi, verilişdə işlədilən ifadələrin təhqir və ya ləkələyici xarakter daşımadığını, məlumatlandırıcı məqsəd daşıdığını müəyyənləşdirib. İddiaçı, ifadələrin şərəf və ləyaqətini ləkələdiyini sübut edən mötəbər dəlillər təqdim edə bilməyib.
Mənəvi Zərər: Ali Məhkəmə, mənəvi zərərin ödənilməsi tələbinin sübuta yetirilmədiyini qeyd edib. Mülki Məcəllənin 1097-ci maddəsinə əsasən, mənəvi zərərin sübutu üçün təqsirli hərəkət, zərər və səbəbli əlaqənin müəyyənləşdirilməsi tələb olunur. İddiaçı, mənəvi iztirablarını təsdiqləyən konkret sübutlar təqdim etməyib.
Şəxsi Həyatın Toxunulmazlığı: Ali Məhkəmə, apellyasiya məhkəməsinin iddiaçının şəxsi məlumatlarının icazəsiz yayımlanması ilə bağlı tələblərinə hüquqi qiymət vermədiyini vurğulayıb. Konstitusiyanın 32-ci maddəsi, şəxsi həyatın toxunulmazlığını və şəxsi məlumatların icazəsiz yayılmasının qadağan olunduğunu təsbit edir. Məhkəmə, bu məsələnin yenidən araşdırılmasını zəruri hesab edib, çünki apellyasiya məhkəməsi iddiaçının bu hüququnun pozulub-pozulmamasına dair əsaslandırılmış qiymət verməyib.
Prosessual Normalar: Ali Məhkəmə, apellyasiya məhkəməsinin şəxsi məlumatların silinməsi tələbinə formal yanaşdığını və bu dəlilləri tərəflərlə müzakirə etmədiyini qeyd edib. Mülki Prosessual Məcəllənin 217-ci maddəsinə əsasən, məhkəmə qərarları əsaslı və qanuni olmalıdır. Apellyasiya məhkəməsinin bu tələbi qiymətləndirməməsi prosessual pozuntu kimi qiymətləndirilib.
Qərarın Önəmi
Ali Məhkəmənin qərarı, şəxsi həyatın toxunulmazlığı hüququnun müdafiəsinə dair mühüm addımdır. Məhkəmə, media orqanlarının şəxsi məlumatların yayılmasında məsuliyyət daşıdığını və bu cür halların diqqətlə araşdırılmalı olduğunu vurğulayıb. Eyni zamanda, şərəf və ləyaqətin ləkələnməsi iddialarının sübuta yetirilməsi üçün konkret dəlillərin tələb olunduğunu bir daha təsdiqləyib.
Nəticə
Ali Məhkəmənin qərarı, iddiaçının şəxsi məlumatlarının icazəsiz yayılması ilə bağlı tələblərinin yenidən araşdırılmasını təmin edərək, şəxsi həyatın müdafiəsinə dair hüquqi standartları möhkəmləndirir. Digər tərəfdən, şərəf və ləyaqətin ləkələnməsi və mənəvi zərər iddialarının sübut yükünün iddiaçı üzərində olduğunu göstərir. Bu qərar, media orqanlarına və vətəndaşlara şəxsi məlumatların yayılmasında daha məsuliyyətli olmağa çağırışdır.
