Podrat müqavilələrinin icrası prosesində subpodratçı (icraçı) ilə sifarişçi arasında yaranan mübahisələr real tikinti-təmir layihələrinin dayandırılması, işin dəyəri və ödənişlər ilə bağlı iddiaların qaldırılması ilə nəticələnir. Son dövrlərdə bu cür mübahisələrin məhkəmələrdə çoxaldığını nəzərə aldıqda, Ali Məhkəmənin 16 yanvar 2025-ci il tarixli qərarı podrat hüququnun praktiki tətbiqinə dair mühüm nümunə kimi diqqət çəkir.
Mübahisənin Faktiki Halları
- Müqavilənin bağlanması və əlavələr
- İddiaçı (bundan sonra – “CNL”) 2021-ci il 4 oktyabr tarixli podrat müqaviləsinə əsasən Cavabdeh (“AVİ”) üçün yol-təmir-tikinti, o cümlədən torpaq qazılması və daşınması işlərini yerinə yetirməyi öhdəsinə götürmüşdür.
- Əsas müqavilədə həmin işlərə görə ilkin olaraq 3 237 058 manat dəyərində ödəniş (Əlavə 1) nəzərdə tutulmuşdur.
- Bir gün sonra – 5 oktyabr 2021-ci il tarixində tərəflər əlavə şərtlər (“2 saylı Əlavə”) müəyyən etmişlər. Bu əlavəyə görə, əgər podratçı nəzərdə tutulan müddətdə (2022-ci il 4 oktyabra qədər) işləri tam başa çatdırmazsa, ödəniş daha aşağı qiymətlər əsasında hesablanacaqdır (ümumi ödəniş 1 618 529 manat məbləğində müəyyən edilə bilər).
- İşlərin görüldüyü dövr və yarımçıq dayandırılması
- 2022-ci ilin yanvar–iyul ayları ərzində “CNL” işləri davam etdirmiş və “AVİ” həmin işləri müvafiq aktlarla qəbul etmişdir. Lakin iyul ayından sonra işlər dayandırılmışdır.
- “CNL” görülmüş işlərin ümumi dəyərini 1 274 346,02 manat (ƏDV-siz) hesablamış, ödənişin yalnız 230 001,60 manatını (üstəgəl 41 400,29 manat ƏDV) aldığını, sifarişçi tərəfindən tələb olunan məbləğin tam icra olunmadığını bildirmişdir.
- Buna baxmayaraq “AVİ” öz növbəsində iddia etmişdir ki, o, podratçıdan daxil olan qaimələr üzrə ödənişləri vaxtında etmişdir və əlavə olaraq podratçının əvəzinə müəyyən material xərclərini ödədiyinə dair razılaşma aktları mövcuddur.
- Birinci instansiya məhkəməsində mübahisə
- “CNL” böyük məbləğ (1 232 326,4 manat) tələb etmiş, “AVİ” isə qarşı iddiada artıq ödəniş və zərər tələbini irəli sürmüşdür.
- Bakı Kommersiya Məhkəməsi (birinci instansiya) “CNL”-in iddiasını əsasən təmin etmiş, “AVİ”-nin qarşılıqlı iddiasını rədd etmişdir.
- Apellyasiya mərhələsi və məhkəmə-mühasibatlıq ekspertizası
- Sifarişçi (“AVİ”) məhkəmənin nəticələrindən narazı qalaraq apellyasiya şikayəti vermişdir.
- Bakı Apellyasiya Məhkəməsi “2 saylı Əlavə”dəki şərtlərə istinad etmiş, müddət başa çatmazdan əvvəl işlərin dayandırılmasını, həmçinin tərəflərin imzaladığı “Razılaşma aktları”nı əsas götürmüşdür.
- Məhkəmə-mühasibatlıq ekspertizasına uyğun olaraq həmin işlərin “2 saylı Əlavə”yə əsasən hesablanan dəyəri 640 615,50 manat müəyyən edilmiş, üstəlik, “Razılaşma aktları”nda sifarişçinin ödədiyi 330 470,50 manatlıq material xərclərinin podratçının gəlirindən çıxılmalı olduğuna qərar verilmişdir.
- Bu hesablamalara görə, “CNL”ə veriləcək son məbləğ 38 743,11 manat olmuşdur.
- Ali Məhkəmənin (kassasiya) mövqeyi
- İddiaçı “CNL” kassasiya şikayətində apellyasiya məhkəməsini işin faktiki hallarını və ekspert rəylərini düzgün qiymətləndirməməkdə ittiham etmişdir.
- Ali Məhkəmə “Əlavə 2”dəki müddəaların şərtlərini, həmçinin tərəflərin qarşılıqlı razılaşması nəticəsində yaranan material xərclərinin podratçının üzərinə qoyulmasını hüquqi cəhətdən əsaslı hesab etmişdir.
- Birinci instansiya məhkəməsinin nəticələri dəyişdirilməklə (müqavilə üzrə ödəniləsi məbləğin kifayət qədər şişirdilmiş olması, eləcə də “Razılaşma aktları”nın nəzərə alınmaması səbəbindən) apellyasiya məhkəməsinin qərarı təsdiqlənmiş, kassasiya şikayəti təmin edilməmişdir.
Məhkəmənin Hüquqi Dəyərləndirməsi
- Podratda qiymət məsələsi: Tərəflər işlərin vaxtında və tam icrasını əsas götürərək ilkin olaraq yüksək qiymətlər (Əlavə 1) razılaşdırmış, lakin “Əlavə 2”dəki şərtə görə vaxtında başa çatdırılmayacağı halda işlərin daha aşağı məbləğlə hesablanacağını qəbul etmişlər. Mülki Məcəllənin 328.6-cı maddəsinə görə (təxirəsalıcı şərtlər) belə şərtlər hüquqi qüvvəyə malikdir.
- Təqsir məsələsi: “CNL” öz iddiasında podrat müqaviləsinin dayandırılmasında “AVİ”-nin tam ödəniş etməməsini əsas gətirmişdir. Ancaq apellyasiya məhkəməsi müəyyən etmişdir ki, sifarişçi təqdim olunmuş bütün elektron qaimələr üzrə ödənişləri 45 gün ərzində yerinə yetirmişdir. Bu, müqavilənin 4.2-ci bəndinə uyğun icra kimi qiymətləndirilmişdir.
- Material xərcləri: “Razılaşma aktları”na əsasən materialların podratçı (“CNL”) tərəfindən alınması nəzərdə tutulmuşdur, lakin inkasso sərəncamı səbəbindən sifarişçi bu xərcləri öz hesabına ödəmişdir. Həmin xərclərin geri qaytarılmasını podratçı yazılı razılaşma ilə öhdəsinə götürmüşdür. Bu səbəbdən məhkəmə həmin xərcləri “CNL”-in gəlirindən çıxılması zəruri hesab etmişdir.
- Ekspert rəyi: Məhkəmə-mühasibatlıq ekspertizası (Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi Məhkəmə Ekspertiza Mərkəzinin rəyi) dəyərləndirmə üçün əsas götürülmüş, hakimlər bu rəyi digər sübutlarla uzlaşdırmış və nəticədə yekun rəqəmi – 38 743,11 manat – müəyyən etmişdir.
Praktiki əhəmiyyət və nəticə
Bu qərar podrat müqaviləsi üzrə yaranan mübahisələrdə bir neçə mühüm məqamı vurğulamışdır:
- Müqaviləyə sonradan əlavə edilən şərtlərin əhəmiyyəti: Əgər tərəflər podrat işlərinin vaxtında icra olunmaması ilə bağlı alternativ qiymət mexanizmi (yəni “Əlavə 2”) razılaşdırırlarsa, məhkəmə bu şərtləri üstün tutur.
- Material xərclərinin tənzimlənməsi: Tərəflərdən hər hansı biri qarşı tərəfin “əvəzinə” ödəniş edərsə, bunu yazılı şəkildə “razılaşma aktı” ilə rəsmiləşdirməlidir. Bu zaman məhkəmə həmin xərcləri ödənilməli olan məbləğdən çıxılmalı hesab edir.
- Şərtləşdirilmiş ödəniş müddəti və 45 gün qaydası: Müqavilədə ödəniş üçün xüsusi müddət (məsələn, 45 gün) göstərilibsə, sifarişçi bu müddətdə ödəniş etmişdirsə, gecikdirmə iddiası əsassız sayılır.
Ümumi yekun
Ali Məhkəmə kommersiya mübahisələrinə dair bu qərarda “görüləcək işlər tam və vaxtında yerinə yetirilmədikdə sonradan əlavə edilmiş güzəştli/hərçənd aşağı qiymətlərə uyğun ödənişin tətbiqi” prinsipini əsaslı saymışdır. Podratçı “CNL”-in 1,2 milyon manatlıq tələbi xeyli azaldılmış, nəticədə “AVİ”-dən cəmi 38 743,11 manat tutulması qərara alınmışdır. Məhkəmə qərarının hüquqi məğzi ondan ibarətdir ki, müqavilədəki təxirəsalıcı şərtlər, ekspert rəyinin nəticələri və tərəflərin əvvəldən imzaladıqları razılaşmalar ümumi aktlarla (Forma 2) toqquşma yarandıqda belə, sonradan qəbul edilmiş əlavə şərtlər tərəflər üçün daha üstün hesab olunur.
Bu hal podrat müqavilələrinin tərtibi zamanı tərəflərin üzərinə götürdüyü öhdəliklərin xüsusi bəndlərlə necə tənzimlənməli olduğunu, görməli olduqları işin tarixlərini dəqiq müəyyənləşdirməyin vacibliyini və sonradan əlavə edilən protokolların mübahisələrdə həlledici rol oynadığını bir daha sübut etmişdir.
