Faktiki hallar
2014‑cü ildə X5 borcalan kimi, İddiaçı ASC isə kreditor kimi çıxış etmiş və 1,2 milyon AZN‑lik bərpa olunmayan kredit xətti, habelə 1,66 milyon USD‑lik kredit müqaviləsi bağlamışdır. X5 öhdəliklərini dövriyyədəki ehtiyat hissələrini girov qoymaqla təmin etmişdir
23 sentyabr 2019‑cu il tarixində Nəsimi Rayon Məhkəməsi kreditləri icra vərəqəsi əsasında pul tutması və girovun açıq hərracda satılması barədə qətnamə çıxarmışdır. İcra mərhələsində cavabdeh MMC (vəkalətnamə əsasında qiymətləndirici) 7 aprel 2021‑ci ildə girov mallarının dəyərini 507 400 AZN olaraq hesablamışdır. Kreditor bu rəyi real bazar qiymətinə uyğun saymamış və Şirvan Kommersiya Məhkəməsinə müraciət etmişdir.
Birinci instansiya
26 sentyabr 2023‑cü il tarixli qətnamə ilə məhkəmə:
- 7 aprel 2021‑ci il qiymətləndirmə hesabatını ləğv etmiş,
- girov mallarının ilkin satış qiymətini 507 400 AZN məbləğində təsdiq etmiş,
- mediasiya və ekspert xərclərini tərəflər arasında bölüşdürmüşdür.
Apellyasiya instansiyası
İddiaçı şikayət vermiş, lakin 4 fevral 2025‑ci il tarixli qərardadla Şirvan Apellyasiya Məhkəməsi:
- qətnaməni ləğv etmiş,
- MPM‑in 261.0.1 maddəsinə əsasən iş üzrə icraata xitam vermiş,
- iddiaçıya “müvafiq inzibati məhkəməyə müraciət edə bilərsiniz” izahını vermişdir.
Məhkəmə əsaslandırmışdır ki, qiymətləndirmə rəyinin həqiqiliyinə dair narazılıq icra mərhələsində icra məmurunun fəaliyyəti ilə bağlıdır; buna görə də mübahisə mülki proses çərçivəsində deyil, inzibati qaydada həll olunmalıdır.
Kassasiya instansiyası – Ali Məhkəmənin mövqeyi
19 mart 2025‑ci il tarixində Kommersiya Kollegiyası kassasiya şikayətinə baxmış və aşağıdakı üç strateji nəticə çıxarmışdır:
- İcra icraatı ön plandadır. Kollegiya təsbit etmişdir ki, açıq hərrac hələ keçirilməmişdir. İcra məmuru hərracı sifariş edərkən qiymətləndirmə hesabatında göstərilən məbləği rəhbər tutmalı, həmin məbləğin düzgünlüyü isə “İcra haqqında” Qanunun 87.1‑ci maddəsinə uyğun icra məmurunun hərəkətlərindən şikayət mexanizmi ilə mübahisələndirilməlidir.
- Formulə edilmiş məhkəmə təcrübəsi tətbiq olunmuşdur. Ali Məhkəmə 24 noyabr 2021‑ci il tarixli 02/2021 saylı Qərardadının 28 və 32‑ci bəndlərinə istinad etmişdir; həmin mövqeyə görə, ipoteka predmeti olmayan əmlakın ilkin satış qiyməti hərracadək yalnız icra məmuruna qarşı şikayət proseduru ilə mübahisələndirilə bilər.
- Aidiyyət düzəldilmişdir. Kollegiya apellyasiya məhkəməsinin “inzibati məhkəməyə müraciət” izahını dəyişdirmişdir: İddiaçı icra məmurunun yerləşdiyi yer üzrə ümumi (mülki) məhkəməyə müraciət etməlidir. Beləliklə, məhkəmə aidiyyəti dəqiqləşdirilmişdir.
Hüquqi qiymətləndirmə
Ali Məhkəmə MPM‑in 261.0.1 və “İcra haqqında” Qanunun 51, 87‑ci maddələrini, eləcə də Konstitusiya Məhkəməsinin 02.09.2015 və 04.04.2012‑ci il qərarlarını tətbiq etmişdir. Kollegiya vurğulamışdır ki:
- Qiymətləndirmə hesabatı ləğv edilmədikcə həqiqi sayılır (QFQ, maddə 10.4).
- Qiymətləndirməyə dair narazılıq icra icraatının daxili mübahisəsi kimi həll olunmalıdır; mülki‑prosessual iddia forması yol verilən deyil.
- İcra məmurunun hərəkətindən şikayət 10 gün müddətində verilməli, lakin məhkəməyə aidiyyət icra sənədini vermiş məhkəmənin yerləşdiyi ərazi üzrə ümumi məhkəmədir.
Nəticə və presedent dəyəri
Ali Məhkəmə icra icraatında qiymətləndirmə rəyinin mübahisələndirilməsi mexanizmini yenidən tərtib etmişdir. Qərar göstərmişdir ki,
- kreditor girov mallarının “şişirdilmiş” və ya “endirilmiş” dəyərindən narazı qaldıqda dərhal icra məmuruna qarşı şikayət yoluna müraciət etməlidir;
- qiymətləndirmənin iptali üçün mülki iddia qaldırmaq prosessor uyğunsuzluğu yaradır;
- aidiyyət barədə yanlış izahatlar məhkəmələrarası kompetensiya toqquşmalarını artırır, buna görə Ali Məhkəmə aydın istiqamət vermişdir.
Tətbiq edilən yanaşma icra mərhələsində operativliyi gücləndirmiş, həm məhkəmələrin yüklənməsini, həm də kreditor‑borclu balansını daha səmərəli tənzimləməklə hüquqi müəyyənlik prinsipinə töhfə vermişdir.
