Mülki mübahisələrdə məhkəmə qərarlarının icra olunması hüququn qorunmasında vacib mərhələlərdən biridir. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinin 21 yanvar 2025-ci il tarixli, X saylı qərarı borclunun əmlakı üzərinə həbs qoyulması barədə işə aidiyyəti məsələsini geniş şəkildə izah etmişdir. Bu məqalədə mübahisənin faktiki halları, məhkəmə qərarlarının xronologiyası və Ali Məhkəmənin mövqeyi hüquqi baxımdan şərh edilmişdir.
1. İşin faktiki halları
- İcra sənədinin verilməsi:
Bakı Kommersiya Məhkəməsinin xx.xx.2023-cü il tarixli, e-2-2(113)-4844/2023 nömrəli qətnaməsi əsasında Borclu1, X1 və X2 müştərək qaydada 23.666,01 manat əsas borc və 161 manat dövlət rüsumu məbləğində vəsaiti Tələbkar ASC-yə ödəməli olmuşdur. Bu icra sənədi kommersiya məhkəməsi tərəfindən verilmişdir. - İcra mərhələsində müraciətlər:
Qaradağ Rayon İcra şöbəsinin böyük icra məmuru Abuzər Əlizadə icra prosesində borclunun əmlakına həbs qoyulması üçün məhkəməyə təqdimat vermişdir. Təqdimatla Borclu1-ə məxsus 3 avtomobilin üzərinə həbs qoyulması istənilmiş, lakin bir sıra məhkəmə qərarları ilə bu tələb müxtəlif formada həll olunmuşdur. - Birinci instansiya məhkəməsinin ilkin qərardadları:
- Qaradağ Rayon Məhkəməsi ilkin olaraq təqdimatı qismən təmin etmiş, yalnız «X8» markalı, ** RR *** dövlət qeydiyyat nişanlı avtomobilin üzərinə həbs qoyulmasına qərar vermişdir.
- Daha sonra eyni iş üzrə təkrar qərardadla isə təqdimat tam təmin edilmiş və Borclu1-in bütün avtomobillərinə həbs qoyulmasına dair qərar çıxarılmışdır.
- Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin qərarı ilə məsələ yenidən birinci instansiya məhkəməsinə qaytarılmış və növbəti mərhələdə Qaradağ Rayon Məhkəməsi bu dəfə məsələnin məhkəmə aidiyyəti ilə bağlı yeni mövqe ortaya qoymuşdur.
- Məsələnin məhkəmə aidiyyəti ilə bağlı mübahisə:
Qaradağ Rayon Məhkəməsinin son qərardadı ilə borclunun əmlakına həbs qoyulması barədə icra məmurunun təqdimatına kommersiya məhkəməsi tərəfindən baxılmalı olması əsas götürülmüşdür. Borclu1 (onun vəkili) isə bu qərardaddan şikayət verərək, işin ümumi məhkəmədə həll olunmalı olduğunu bildirmişdir. Lakin birinci instansiya məhkəməsi öz mövqeyindən dönməmiş və şikayəti təmin etməmişdir.
2. Ali Məhkəmənin mövqeyi
Ali Məhkəmə Mülki, Kommersiya və İnzibati kollegiyaların qarışıq tərkibində işin bütün gedişini və tətbiq edilən hüquq normalarını nəzərdən keçirmişdir. Məhkəmə aşağıdakı hüquqi əsaslara və məntiqə istinad etmişdir:
- İcra sənədi üzrə nəzarət funksiyası icra sənədini vermiş məhkəməyə məxsusdur:
“İcra haqqında” Qanun və Mülki Prosessual Məcəllə (MPM) icra sənədini vermiş məhkəməyə geniş səlahiyyətlər vermişdir. Məhkəmə təkcə qətnamə və ya qərar çıxarmaqla kifayətlənməməli, onun səmərəli icrasına da nəzarət etməlidir. Buna görə də icra məmurunun həbslə bağlı təqdimatı icra sənədini vermiş məhkəmədə müzakirə olunmalıdır.
MPM-in 231.3-cü maddəsinə əsasən, kommersiya məhkəməsi tərəfindən verilmiş icra sənədinə görə borclunun əmlakı üzərinə həbs qoyulması məsələsi icra məmurunun olduğu yer üzrə (lakin yenə də kommersiya məhkəməsində) baxılmalıdır. Konstitusiya Məhkəməsinin “İcra haqqında” Qanunun 20-ci maddəsi ilə bağlı mövqeyinə əsasən, icra sənədinə dair bütün şikayətlər və müraciətlər onu vermiş məhkəmənin nəzarəti altında həyata keçirilməlidir. - Birinci instansiya məhkəməsinin qərarının hüquqi əsası:
Qaradağ Rayon Məhkəməsi sonda qənaətə gəlmişdir ki, kommersiya məhkəməsinin verdiyi icra sənədinə dair icra məmurunun təqdimatına kommersiya məhkəməsi baxmalıdır. MPM-in 399-cu maddəsinə görə, apellyasiya instansiyası məhkəməsinin göstərişləri də birinci instansiya məhkəməsi üçün məcburidir. Bu baxımdan, Qaradağ Rayon Məhkəməsi aidiyyəti düzgün müəyyənləşdirmişdir. - Borclunun şikayətinin rədd edilməsi:
Borclu1 (onun vəkili) ümumi məhkəmədə baxılmalı olan bir mübahisədən söhbət getdiyini iddia etsə də, Ali Məhkəmə kommersiya məhkəməsinin çıxardığı icra sənədinin məhz həmin məhkəmənin – yəni kommersiya məhkəməsinin nəzarətinə aid olduğuna istinad etmişdir. Bu, məhkəmə aidiyyətinin düzgün təmin olunması üçün vacibdir. - Nəticə:
Ali Məhkəmə borclunun şikayətini təmin etməmiş və Qaradağ Rayon Məhkəməsinin (birinci instansiya) kommersiya məhkəməsini məhkəmə aidiyyəti üzrə göstərən qərardadını dəyişdirmədən saxlamışdır. Bu qərar çıxarıldığı andan qüvvəyə minmişdir.
3. Hüquqi qiymətləndirmə və praktiki nəticələr
- Məhkəmə aidiyyəti:
İcra sənədini hansı məhkəmənin verdiyi çox önəmlidir. Tələbkarın tələbinin təmin edildiyi məhkəmənin növü (ümumi və yaxud kommersiya məhkəməsi) həm hüquq tətbiqi prosesində, həm də icra mərhələsində aidiyyət məsələsini müəyyənləşdirir. - Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı:
Bu qərara istinad edilməklə aydın olur ki, məhkəmə aktlarının icrası məhkəmənin qəbul etdiyi qərarın səmərəliliyinin və qanuniliyinin qorunmasında mühüm vasitədir. İcra məmurunun hərəkətlərinə nəzarət məhz icra sənədini vermiş məhkəmədə təmin olunur. - Borclunun hüquqlarının qorunması:
Borclu1 təqdimatın ümumi məhkəmədə baxılmasını istəsə də, qanunvericiliyin müəyyən etdiyi aidiyyət prinsipi pozulmamışdır. Bu, borclunun hüquqlarını sarsıtmır, çünki kommersiya məhkəməsində də onun müdafiə imkanları eyni hüquq normalarına əsasən həyata keçirilir.
4. Nəticə
Ali Məhkəmənin X nömrəli qərarı bir daha təsdiq etmişdir ki, icra sənədinin verildiyi məhkəmə, qərarlarının icra mərhələsində də nəzarəti həyata keçirmək səlahiyyətinə sahibdir. Bu yanaşma “İcra haqqında” Qanun və Mülki Prosessual Məcəllədə müəyyən edilmiş ümumi prinsipə uyğun olaraq, məhkəmə aktlarının vaxtında və düzgün yerinə yetirilməsinə zəmanət verir. Həmin prinsipin tətbiqi sayəsində borclunun əmlakı üzərinə həbsin qoyulması, eləcə də bununla bağlı digər məsələlər müvafiq aidiyyəti məhkəmənin səlahiyyətinə aid olur. Beləliklə, icra məmurunun təqdimatına da məhz icra sənədini vermiş məhkəmə – bu halda kommersiya məhkəməsi – baxmalı olmuşdur.
Bu qərar, gələcəkdə icra prosesi ilə bağlı oxşar mübahisələrin həllində mühüm presedent rolunu oynaya bilər. Məhkəmə aidiyyətinin düzgün müəyyən edilməsi həm məhkəmə qərarlarının səmərəli icrası, həm də tərəflərin qanuni maraqlarının qorunması baxımından əhəmiyyətli hüquqi təminat yaradır. #524/2025
