1) Giriş və prosesin tarixi
Bu işdə “bəraət almış şəxs” CM-nin 234.4.3 (külli miqdarda psixotrop maddəni satış məqsədilə qanunsuz əldə etmə/daşıma) maddəsi ilə ittiham olunmuş, Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsi 14.06.2024 tarixli hökmlə bəraət vermiş, dövlət ittihamçısının protesti Bakı Apellyasiya Məhkəməsi tərəfindən 10.01.2025 tarixli qərarla təmin edilməyərək birinci instansiya hökmü qüvvədə saxlanmışdır. Baş Prokurorluğun kassasiya protestini Ali Məhkəmənin Cinayət kollegiyası 06.08.2025 tarixli qərarla təmin etməmiş və apellyasiya instansiyasının qərarını dəyişdirmədən saxlamışdır.
Ali Məhkəmə vurğulayır ki, kassasiya mərhələsində yalnız hüququn tətbiqinin düzgünlüyü yoxlanılır (CPM 419), faktların yenidən araşdırılması və yeni sübutların qiymətləndirilməsi bu instansiyanın predmeti deyil.
2) Faktların xülasəsi (iş materiallarının məğzi)
İttihama görə, 04.10.2023 tarixində “bəraət almış şəxs”in üzərindən ümumi təmiz çəkisi 5,967 q olan metamfetamin aşkar edilib götürülmüşdür. Müdafiə tərəfi isə saxlanmadan sonra şəxsin uzun müddət polis nəzarəti altında saxlandığını, “şəxsi axtarış və götürmə” istintaq hərəkətinin erteəsi gün keçirildiyini, video-görüntünün metadatası və günəşin batma vaxtı ilə protokolda göstərilən saatlar arasında ciddi uyğunsuzluqlar olduğunu göstərmişdir. Həmçinin anten əhatə dairəsi (BTS) məlumatları müdafiəçi və tərcüməçinin həmin vaxt və məkanda real iştirakını təkzib edir.
3) Prosessual pozuntular — Ali Məhkəmənin hüquqi qiymətləndirdiyi əsas nöqtələr
Aşağıda göstərilən halları məhkəmələr sübutların mənsubiyyət, mümkünlük və mötəbərlik meyarları (CPM 145.1, 124–125) üzrə qiymətləndirərək ittiham sübutlarının yolverilməzliyinə/ qeyri-kifayətliliyinə dəlil kimi qəbul etmişlər:
3.1. Saxlanma–axtarış vaxtı və “videonun” obyektivliyi
- Protokolda axtarışın 04.10.2023, saat 18:05–18:33-də aparıldığı yazılsa da:
Bu ziddiyyətlər sübutun yaranma şəraiti barədə əsaslı şübhə doğurur (CPM 125.1–125.2).
3.2. Müdafiəçi və tərcüməçinin “iştirakı”nın real olmaması
- Tərcüməçinin mobil nömrəsinin 17:53–18:57 arasında hadisə yerindən ~9,17 km uzaqda antenaya qoşulduğu aşkarlanıb; müdafiəçinin də siqnallarının həmin saatlarda 1,4–2,8 km məsafədə qeydə alınması protokolda göstərilən “iştirakı” praktiki olaraq təkzib edir. Bu fakt, istintaq hərəkətinin şəffaflığa və müdafiə hüququna uyğun aparılmadığını göstərir (AZ Konstitusiyası 63, CPM 12.1, 28.5).
3.3. “De-fakto” saxlanma və axtarışın gecikdirilməsi
- Şəxs 04.10-da ~13:00 radələrində saxlanılır, üzərində axtarış isə məhkəmənin nəticəsinə görə ertəsi gün aparılır. Bu, şəxsin uzun müddət hüquqi statusu rəsmiləşdirilmədən nəzarətdə qalması deməkdir. Belə gecikmə, Avropa Məhkəməsinin Lahıcov Azərbaycana qarşı işində vurğulandığı kimi, “sübutun atılması (planting) ehtimalını” artırır və sübutun yolverilməzliyinə dair əsaslı narahatlıq yaradır. Bu yanaşma CPM-nin 125.2.1, 125.2.3, 125.2.7 tələbləri ilə uzlaşır.
3.4. Anten (BTS) məlumatlarının yanlış şərhi riskləri
- Prokuror protestində BTS məlumatları “lokasiya”nı birbaşa sübut kimi təqdim etsə də, məhkəmə anten qoşulmasının həmişə ən yaxın şana baş vermədiyini, siqnalın kilometrlərlə uzaq antenaya yönəlməsinin mümkünlüyünü əsaslandıraraq, bu məlumatın təkbaşına həlledici ola bilməyəcəyini vurğulayır (CPM 145.1).
3.5. Video-görüntüdə “SOS” əl siqnalı
- Axtarış videoyazısında “SOS” mənalı əl hərəkəti şəxsin iradəsinin azad olmaması barədə şübhə yaradır. Bu, məcbur etmə qoxusu daşıdığı üçün istintaq hərəkətinin könüllülüyünə/ qanuniliyinə kölgə salır (Konstitusiya 63.IV, CPM 124–125).
3.6. Əməliyyat məlumatı və “mənbənin” açılmaması
- “Satış” xətti üzrə mənbənin müəyyənləşdirilməsi, alıcı-satıcı əlaqələrinin təsdiqi, “qaynaqdan” əməliyyat nəzarətli alqı-satqı və ya digər OAT nəticələrinin təqdim edilməsi mümkün olmayıb. Bu boşluq satış məqsədini təsdiq edən sübutların çatışmazlığına gətirir (CM 3, CPM 138–139).
4) Hüquqi çərçivə və tətbiq edilmiş standart
- Təqsirsizlik prezumpsiyası (Konstitusiya 63, CPM 21.2–21.3): aradan qaldırılması mümkün olmayan şübhələr təqsirləndirilən şəxsin xeyrinə həll edilir.
- Sübutların yolverilməzliyi (CPM 124–125): Konstitusiya hüquqlarını pozmaqla, yaxud prosessual qaydaları kardinal şəkildə pozmaqla əldə edilmiş materiallar sübut sayılmır.
- Sübutetmə yükü (CPM 138.2): ittihamın öhdəsindədir; məhkəmə mülahizəyə yox, mötəbər sübutların məcmusuna əsaslanmalıdır (CPM 28.5, 33.1–33.2).
- Kassasiya səlahiyyəti (CPM 419): hüququn tətbiqinə nəzarət; aşağı instansiyaların sübut qiymətləndirməsinə yalnız hüquq pozuntusu olduqda müdaxilə.
Avropa Məhkəməsinin Barberà, Messegué və Jabardo İspaniyaya qarşı işində formalaşmış standart: məhkumluq yalnız qanuni yolla əldə edilmiş və inandırıcı sübutların kifayətliliyi əsasında mümkündür; hər hansı şübhə müdafiənin xeyrinə yozulmalıdır — bu işdə tətbiq edilən yanaşma da budur.
5) Bəraətə əsas verən halların sistemləşdirilməsi
(a) Sübutların yaranma vaxtı və şəraiti barədə ziddiyyətlər
- Protokol saatları ↔ video metadatası ↔ günəş batımı fərqləri;
- Axtarışın ertəsi gün keçirilməsi ehtimalının güclü olması.
(b) Müdafiə hüququnun real təmin edilməməsi
- Tərcüməçi və müdafiəçinin coğrafi olaraq orada olmaması; formal iştirakın təkzibi.
(c) Mümkün məcburiyyət izləri
- “SOS” əl siqnalı → könüllülük şübhəsi.
(d) Satış məqsədinin sübuta yetirilməməsi
- OAT nəticələrinin səmərəsizliyi, “zəncirin” açılmaması;
- Narkoloji rəy şəxsi istifadəyə meyllilik göstəricisi ola bilər, lakin satış niyyətini əvəz etmir — ittiham bu elementi sübut edə bilməyib.
(e) BTS məlumatlarının məhdud probativ dəyəri
- Şəbəkə texnikası səbəbindən “dəqiq lokasiya” kimi istifadə oluna bilməməsi.
Bu məcmu konfiqurasiya CPM 125, 145, 138–139, 28.5 və Konstitusiya 63 işığında aradan qaldırılması mümkün olmayan şübhə yaradır və bəraəti zəruri edir.
6) Zaman oxu — əsas uyğunsuzluqlar (seçilmiş məqamlar)
HadisəVaxt/DiapazonQeydSaxlanma (müdafiənin mövqeyi)04.10.2023 ~13:00Məktəb yaxınlığıProtokol üzrə axtarış04.10.2023 18:05–18:33Protokol mətniVideo fayl “dəyişmə” vaxtı~16:52Metadatanın təhliliGünəş batımı~18:19Parlaq işıqla ziddiyyətMüdafiəçi BTS18:28–19:16 (1,41–2,79 km)BMCMİ-dən müxtəlif məsafələrTərcüməçi BTS17:53–18:57 (~9,17 km)Hadisə yerindən kənarAli Məhkəmənin nəticəsi06.08.2025Kassasiya protesti təmin olunmadı
7) Kassasiya instansiyasının yekun mövqeyi
- Aşağı instansiyalar qanunları düzgün tətbiq edib: sübutlara kompleks hüquqi qiymət verilib;
- İttihamçı tərəfin CPM 143–146 pozuntuları arqumenti əsassızdır;
- İttiham sübutetmə yükünü daşıya bilməyib; şübhələr aradan qaldırılmadığı üçün bəraət düzgün nəticədir.
8) Praktiki nəticələr və tövsiyələr
İstintaq orqanları üçün
- Saxlanmadan dərhal sonra şəffaf video-protokolla axtarış; vaxt möhürləri, hash və metaməlumatların toxunulmazlığı təmin olunmalıdır;
- Müdafiəçi/ tərcüməçinin faktiki iştirakı GPS-log və giriş-çıxış jurnalları ilə təsdiqlənməlidir;
- BTS məlumatı yardımçı sübutdur: onu digər obyektiv sübutlarla möhkəmləndirmək lazımdır;
- “Satış” elementinə dair əməliyyat nəzarətli alqı-satqı, rəqəmsal kommunikasiya və maddi izləmə vasitələri ilə zəncir tam qurulmalıdır.
Prokuror üçün
- Sübutların yaranma şəraitinə və zəncirvari bütövlüyünə (chain of custody) dair boşluqları məhkəməyə qədər bağlamaq;
- Anten məlumatının texniki limitlərini nəzərə alaraq ekspertiza rəyləri ilə izah etmək.
Müdafiə üçün
- Metadatanın, BTS-in, astronomik vaxtların (günəş batımı və s.) kəsişən təhlili;
- Video-materiallarda qeyri-sözəl siqnalların (məs., “SOS”) sənədləşdirilməsi;
- Müdafiəçi/ tərcüməçi lokasiya logları və giriş-rejim jurnalları ilə formal iştirak iddialarının təkzibi.
9) Nəticə
Bu qərar iki fundamental tezisi möhkəmləndirir: (1) Qanunsuz/şübhəli şəraitdə əldə olunan sübut sübut sayıla bilməz; (2) Şübhələr aradan qaldırılmadıqca şəxs təqsirsiz sayılır. İstintaq və ittiham tərəfi satış məqsədinin və axtarış-götürmənin qanunauyğunluğunu inandırıcı, yolverilən və kifayət sübutlarla təsdiq edə bilmədiyindən, bəraət hüquqi zərurət kimi yerindədir.
