Vergi Orqanının Kameral Yoxlamasına Ali Məhkəmədən Reaksiyalı Qaytarma: Riskli Statusun Hüquqi Təhqiqatı
2025-ci ilin mart ayında Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin İnzibati Kollegiyası, vergi orqanının bir şirkət barəsində qəbul etdiyi kameral vergi yoxlamasının nəticəsi üzrə qərarın qanuniliyini qiymətləndirərək əhəmiyyətli bir hüquqi mövqeyə imza atmışdır. Söhbət “xxxx” firması ilə İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidməti arasında baş verən vergi güzəştlərinin tətbiqi və riskli vergi ödəyicisi statusunun hüquqi əsası ilə bağlı mübahisədən gedir.
Mübahisənin Faktiki Mahiyyəti:
İddiaçı “xxxx” firması 2022-ci il üzrə gəlir və mənfəət bəyannaməsini təqdim etmiş, gəlirini 149.685,44 manat, xərclərini isə 65.981,04 manat olaraq bəyan etmişdir. Firma Vergi Məcəlləsinin 106.1.20-ci maddəsinə əsasən 75% vergi güzəşti tətbiq edərək vergi öhdəliyini sıfırlamış və keçmiş illərin zərərini nəzərə alaraq vergi ödəməkdən azad olmuşdur.
Lakin cavabdeh – Dövlət Vergi Xidməti, kameral vergi yoxlaması nəticəsində şirkətin əmtəəsiz əməliyyatlar apardığını, bəzi malların idxal və alış sənədlərinin olmamasını, həmçinin riskli vergi ödəyiciləri siyahısına daxil edilməsini əsas gətirərək 12.546,10 manat əlavə mənfəət vergisi hesablamışdır.
İlk Instansiya və Apellyasiya: Vergi Orqanına Qanunsuzluq İttihamı
Bakı İnzibati Məhkəsi iddianı təmin etmiş və qərarı ləğv etmişdir. Məhkəmə belə qənaətə gəlmişdir ki, vergitutma ilə bağlı qərar verildikdə iddiaçının təqdim etdiyi sənədlər, düzgün izahatlar və düzəliş bəyannamələri nəzərə alınmamışdır. Vergi Məcəlləsinin 37 və 67-ci maddələrinin tələblərinə əməl edilmədən, birtərəfli və əsaslandırılmamış qərar qəbul edilmişdir.
Apellyasiya instansiyası bu qərarı qüvvədə saxlamış, vergi orqanının mövqeyini əsassız saymışdır.
Ali Məhkəmənin Müdaxiləsi: Prosessual Həqiqətin Axtarışı
Lakin cavabdehin kassasiya şikayəti əsasında iş Ali Məhkəməyə daşınmış və Ali Məhkəmə apellyasiya instansiyasının qərarının birtərəfli araşdırma prinsipi ilə ziddiyyət təşkil etdiyini qeyd edərək həmin qərarı ləğv etmişdir.
Ali Məhkəmə qeyd etmişdir ki, iddiaçının riskli vergi ödəyicisi hesab olunmasına dair ayrı bir məhkəmə işi mövcuddur və bu işə aid faktlar, konkret olaraq hansı qaimələrin ləğv edildiyi, ödənişlərin taleyi və dəqiqləşdirilmiş bəyannamələrin təqdim olunub-olunmaması kimi halların indiki iş üçün də birbaşa əhəmiyyəti vardır.
Bu səbəbdən, Ali Məhkəmə apellyasiya məhkəməsinin obyektiv və hərtərəfli araşdırma aparmadığını əsas gətirərək işi təkrar baxılması üçün geri qaytarmışdır.
Hüquqi Mövqe və Təhlil:
Ali Məhkəmənin mövqeyində əsas hüquqi vurğu İnzibati Prosessual Məcəllənin 12-ci və 58.7-ci maddələrinə edilmişdir – məhkəmə bütün halları xidməti vəzifəsinə görə tam və hərtərəfli araşdırmalıdır.
Əlavə olaraq, Vergi Məcəlləsinin 106.1.20-ci maddəsinin tətbiqi şərtləri – xüsusilə əmtəəsiz əməliyyatların mövcudluğu vergi güzəştinin tətbiqinin qarşısını alır. Bununla belə, iddiaçının riskli vergi ödəyicisi olub-olmaması haqqında digər mübahisə üzrə yekun qərar hələ qəbul edilməmişdir. Bu isə hazırkı işin nəticəsinə bilavasitə təsir göstərə biləcək haldır.
Nəticə və Proqnoz:
Bu qərar inzibati məhkəmə icraatında obyektiv araşdırma və mübahisəli hüquqi halların dərin təhlilinin nə qədər vacib olduğunu göstərir. Ali Məhkəmə haqlı olaraq qeyd etmişdir ki, sübutların qiymətləndirilməsi yalnız kağız üzərində olan formal materiallara əsasən deyil, faktların mahiyyətinin kəsişməsi üzərindən aparılmalıdır.
İşin apellyasiya məhkəməsinə qaytarılması həm vergi orqanları, həm də vergi ödəyiciləri üçün mühüm presedent yaradır: Vergi güzəşti hüququnun ləğvi yalnız ciddi əsaslandırılmış, sənədlərlə dəstəklənmiş və hərtərəfli qiymətləndirilmiş qərarla həyata keçirilməlidir.
