GİRİŞ
2024-cü ildə Ali Məhkəmənin İnzibati Kollegiyası bir onlayn media subyektinin fəaliyyətinə xitam verilməsi barədə məhkəmə qərarını qüvvədə saxlamışdır. Həmin qərar onlayn media subyektinin müvafiq qanunvericilik tələblərinə əməl etmədən fəaliyyət göstərməsinin yolverilməz hesab edilməsi ilə əlaqədar olmuşdur. Bu məqalədə faktiki hallar, tərəflərin mövqeləri və Ali Məhkəmənin əsaslandığı hüquqi arqumentlər şərh edilmişdir.
İŞİN FAKTİKİ HALLARI
- Mübahisənin predmeti
Cavabdeh onlayn resurs vasitəsilə media subyekti kimi fəaliyyət göstərmiş, lakin qanunvericiliyə əsasən Media Reyestrinə daxil olmaq üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanına tələb olunan zamanda müraciət etməmişdir. Məhz bu səbəbdən, müvafiq dövlət qurumu (bundan sonra: İddiaçı) həmin media subyektinin fəaliyyətinə xitam verilməsi tələbi ilə məhkəməyə müraciət etmişdir. - İddia tələbi
İddiaçı, “Media haqqında” Qanunla nəzərdə tutulan müddəalara uyğun olaraq onlayn media subyektlərinin yaranma (və ya fəaliyyətə başlama) tarixinə qədər müvafiq dövlət orqanına rəsmi müraciət edilməsinin zəruri olduğunu vurğulamışdır. Bu tələblərin pozulması səbəbi ilə cavabdehin qanunsuz fəaliyyət göstərdiyi iddia edilmişdir. - Cavabdehin müdafiə mövqeyi
Cavabdeh Konstitusiyanın söz və ifadə azadlığına dair müddəalarına, habelə beynəlxalq aktlarda əks olunan media azadlığı prinsiplərinə istinad etmişdir. O bildirmişdir ki, onlayn media subyektlərinin məcburi qaydada qeydiyyat prosedurlarına tabe edilməsi fikir və məlumat azadlığını məhdudlaşdıran tədbir kimi qiymətləndirilməlidir. Cavabdeh əlavə olaraq qeyd etmişdir ki, digər media subyektlərinin də reyestrə daxil olmadığı halda, yalnız onun fəaliyyətinə xitam verilməsi tələb edilməsi bərabərlik prinsipinə ziddir.
MƏHKƏMƏLƏRDƏ BAXIŞ VƏ ALİ MƏHKƏMƏNİN MÖVQEYİ
- Apellyasiya instansiyasının qərarı
Apellyasiya məhkəməsi iddia tələblərini təmin etmiş və sözügedən onlayn media subyektinin fəaliyyətinə xitam verilməsini qanuni hesab etmişdir. Məhkəmə bildirmişdir ki, cavabdeh uzun müddət qanunla müəyyən edilmiş reyestrə daxil olmaq tələblərini yerinə yetirmədən media subyekti kimi fəaliyyət göstərmişdir. - Kassasiya şikayətinin dəlilləri
Cavabdeh həmin qərardan kassasiya şikayəti verərək, onun Konstitusiyanın söz və ifadə azadlığı hüququnu məhdudlaşdırdığını, eyni zamanda beynəlxalq hüquqi sənədlərə uyğun olmadığını irəli sürmüşdür. O, xüsusilə eyni vəziyyətdə olan, lakin qeydiyyatsız fəaliyyət göstərən digər media subyektləri ilə müqayisədə ona qarşı fərqli yanaşma tətbiq edildiyini vurğulamışdır. - Ali Məhkəmənin hüquqi izahı
Ali Məhkəmə apellyasiya məhkəməsinin gəldiyi nəticəni əsaslı hesab etmişdir. Qeyd edilmişdir ki, media azadlığı konstitusion hüquq olsa da, o, qanunla müəyyən edilmiş legitim məqsədlər naminə bəzi formal prosedurlara tabe ola bilər.
Məhkəmə “Media haqqında” Qanunun onlayn media subyektlərinin qeydiyyata alınmasını nəzərdə tutduğunu, bunun demokratik cəmiyyətdə ictimai asayişin, təhlükəsizliyin və digər legitim maraqların təmin edilməsi məqsədi daşıdığını diqqətə çatdırmışdır. Cavabdehin tərəfdar çıxdığı beynəlxalq aktlara istinad etməsinə cavab olaraq qeyd edilmişdir ki, həmin aktlar belə, dövlətlərə media sahəsində müəyyən tənzimləyici çərçivə tətbiq etmək hüququ verir. - Məhkəmə nəticəsi
Ali Məhkəmə qərarının nəticəsinə görə, cavabdehin onlayn media subyekti olaraq qeydiyyatdan keçmədən fəaliyyət göstərməsi qanunvericiliyin tələblərinə uyğun sayılmamış və onun fəaliyyətinə xitam verilməsi qanuni hesab edilmişdir. Nəticədə apellyasiya instansiyasının qərarı dəyişdirilmədən qüvvədə saxlanılmışdır.
HÜQUQİ QİYMƏTLƏNDİRMƏ VƏ NƏTİCƏ
Məhkəmə prosesi göstərmişdir ki, media azadlığına dair konstitusion hüquqlar qanunda müəyyən edilmiş formal prosedurların tələblərini istisna etmir. Bu, bir tərəfdən media subyektinə söz və ifadə azadlığı hüququnu təmin etsə də, digər tərəfdən dövlətin media sektorunu tənzimləmək üçün qanun çərçivəsində müəyyən əsaslandırılmış qaydalar qəbul etməsinə imkan yaradır.
Cavabdeh, qeydiyyat prosedurunu kobud şəkildə pozduğuna görə, məhkəmə onun onlayn media subyekti kimi fəaliyyətini qanunsuz hesab etmiş və xitam verilməsinə dair qərarı qüvvədə saxlamışdır. Ali Məhkəmə qərarında vurğulanmışdır ki, qanunla müəyyən olunmuş şərtlər (Media Reyestrinə qeydiyyat, müvafiq rəsmiləşdirmə və s.) yerinə yetirilmədən daimi əsasda media subyekti kimi fəaliyyət göstərmək mümkün deyil.
Bununla belə, məhkəmə, media azadlığının dövlətin tənzimləyici tədbirlərindən asılı olmayaraq, istənilən halda mühafizə olunduğunu, lakin həmin azadlığın suistifadəyə yol vermədən, qanunun tələbləri çərçivəsində həyata keçirilməli olduğunu bir daha xatırlatmışdır.
YEKUN
Ali Məhkəmənin qərarı, bir tərəfdən, media subyektlərinin sərbəst fəaliyyət göstərməsi üçün konstitusion əsasların olduğunu, digər tərəfdən isə hər kəsin qanunvericiliyin tələb etdiyi prosedurlara əməl edərək bu fəaliyyəti həyata keçirməli olduğunu ortaya qoymuşdur. Məhkəmə, söz azadlığının mütləq olmadığını, məhdudiyyətlərin ancaq qanuni və legitim məqsədlər üçün mümkünlüyünü təsdiqləmişdir. Bu qərar praktikada onlayn media subyektlərinə ciddi mesaj verir: Media fəaliyyətinə başlamaq və onu davam etdirmək üçün yalnız informasiyanın yayımı kifayət deyil; qanunla müəyyən edilmiş tələblər (reyestrə daxil olma və s.) diqqətlə icra edilməlidir. Beləliklə, məhkəmənin mövqeyi medianın azad olmasını, lakin qanuni çərçivədən kənara çıxılmamasını zəruri sayır və bununla da cəmiyyətdə söz və ifadə azadlığının hüquqi əsaslarını daha aydın təsbit edir
