2025-ci il 7 yanvar tarixində Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Cinayət Kollegiyası, Xızı rayonunda baş vermiş yol-nəqliyyat hadisəsi ilə bağlı məhkum olunmuş şəxsin (bundan sonra – Məhkum) işinə dair kassasiya şikayətinə və kassasiya protestinə baxmışdır. Məhkəmə, prosessual tərəflərin hər birini dinləyərək və işin faktiki hallarını araşdıraraq, nəticədə məhkum barədə aşağı instansiya məhkəmələrinin çıxardığı qərarı dəyişdirilmədən qüvvədə saxlamışdır. Bu məqalədə həmin məhkəmə işinin məzmunu, faktiki halları və Ali Məhkəmənin yekun mövqeyi şərh ediləcəkdir.
İşin Faktiki Halları
Məhkum Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Mühafizə İdarəsinin Siyəzən Regional Mühafizə Şöbəsində polis baş serjantı vəzifəsində xidmət etmişdir. Hadisə 19 may 2022-ci il tarixdə Xızı-Giləzi yolunun 24-cü kilometrliyində, Xızı rayonu Təzəkənd kəndindən keçən hissəsində baş vermişdir. Məhkum “Daewoo Nexia” markalı avtomobili etibarnamə əsasında idarə edərkən, yol hərəkəti qaydalarını pozmaqla ehtiyatsızlıq etmiş və nəticədə əks istiqamətdə hərəkət edən “Niva” markalı avtomobilə toqquşmuşdur.
Bu toqquşma səbəbindən “Niva” markalı nəqliyyat vasitəsi idarəolunmaz vəziyyətə düşərək yolun kənarında dayanmış piyada Zərərçəkmiş şəxs2 (sonradan dünyasını dəyişmiş) adlı şəxsin oğluna çırpılmışdır. Piyada aldığı ağır xəsarətlərdən hadisə yerində vəfat etmişdir. Bununla yanaşı, “Niva”nın sürücüsü Zərərçəkmiş şəxs1 də müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri almış, sağlamlığı uzun müddətə məhdudlaşmışdır.
İstintaq orqanları Məhkumu Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 263.2-ci maddəsi ilə (“Yol hərəkəti və nəqliyyat vasitələrinin istismarı qaydalarını pozma, ehtiyatsızlıqdan insan ölümünə səbəb olduqda”) təqsirləndirilən şəxs qismində cəlb etmiş və onun barəsində cinayət işini məhkəməyə göndərmişdir.
Birinci və Apellyasiya Məhkəmələrinin Hökm və Qərarları
Xızı Rayon Məhkəməsi (birinci instansiya) 24 may 2023-cü il tarixli hökmü ilə Məhkumu CM-in 263.2-ci maddəsi üzrə təqsirli bilərək, 5 (beş) il müddətinə azadlıqdan məhrumetmə cəzasına məhkum etmiş, əlavə olaraq 2 il 6 ay müddətinə sürücülük hüququndan məhrum etmişdir. Hökmdə qeyd olunmuşdur ki, Məhkumun törətdiyi əməl nəticəsində bir nəfər ölmüş, digər şəxs isə sağlamlığa az ağır zərərvurmaya aid bədən xəsarətləri almışdır.
Hökmdən narazı qalan tərəflər – zərərçəkmiş şəxsin hüquqi varisi və təqsirləndirilən şəxsin müdafiəçisi – Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsinə şikayət vermiş, dövlət ittihamçısı isə apellyasiya protesti qaldırmışdır. Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsi 28 iyul 2023-cü il tarixli qərarı ilə birinci instansiya məhkəməsinin hökmünü dəyişdirilmədən qüvvədə saxlamışdır.
Bundan sonra tərəflər – yenidən dövlət ittihamçısı, zərərçəkmiş şəxsin hüquqi varisi və Məhkumun müdafiəçisi – Ali Məhkəməyə kassasiya şikayətləri və protesti vermişdir. Ali Məhkəmə 21 fevral 2024-cü il tarixli qərarı ilə işi yenidən Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsinə qaytarmış və yeni apellyasiya baxışı keçirməyi tapşırmışdır. Lakin Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsi bu dəfə də 27 iyun 2024-cü il tarixli qərarı ilə əvvəlki mövqeyini saxlamış və Məhkumun cəzasını dəyişdirmədən qüvvədə tutmuşdur.
Kassasiya Şikayəti və Protest: İddialar
Növbəti dəfə zərərçəkmiş şəxsin hüquqi varisi və dövlət ittihamçısı Ali Məhkəməyə müraciət edərək iddia etmişdir ki:
- Təyin olunmuş cəza yüngüldür: Məhkumun əməli nəticəsində ölüm hadisəsinin baş verməsini, zərərçəkmişin hüquqi varisinin barışıqdan imtina etməsini və maddi yardımın real olmadığı, yalnız görüntü məqsədi daşıdığı bildirilmişdir. Bu səbəbdən daha ağır, üst həddə yaxın azadlıqdan məhrum etmə cəzası təyin edilməsinin zəruri olduğu vurğulanmışdır.
- Cəzanı yüngülləşdirən hallar düzgün qiymətləndirilməmişdir: Kassasiya protestində göstərilmişdir ki, Məhkumun “səmimi peşman olması” və “zərərçəkmişlə barışmaq üçün cəhdlər göstərməsi” əslində reallığa uyğun deyildir və qanuna əsasən yüngülləşdirici hal kimi qəbul edilə bilməz.
- Zərərçəkmiş şəxs2-nin hüquqi varisi ilə barışıq yoxdur: Təyin edilmiş cəzanın ədalətli olması üçün zərərçəkmiş şəxsin hüquqi varisinin mövqeyinin də nəzərə alınması vacibliyi qeyd olunmuşdur.
Bu əsaslarla, kassasiya şikayəti və kassasiya protesti Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsinin 27 iyun 2024-cü il tarixli qərarının ləğv edilməsini və cinayət işinin yenidən apellyasiya instansiyasına qaytarılmasını tələb etmişdir.
Ali Məhkəmənin Kassasiya Qərarı
Ali Məhkəmə, kassasiya icraatı çərçivəsində yalnız hüquq məsələlərini, yəni cinayət qanununun və Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin düzgün tətbiqini yoxlama səlahiyyətinə malikdir. Qanunvericiliyə əsasən Ali Məhkəmə qənaətə gəlmişdir ki:
- Cinayətin tövsifi düzgündür: Məhkuma qarşı CM-in 263.2-ci maddəsinin irəli sürülməsi (ehtiyatsızlıqdan yol hərəkəti qaydalarını pozaraq insan ölümünə səbəb olma) iş materialları və sübutlarla tam təsdiqlənmişdir.
- Cəzanın təyini qanunauyğundur: Ali Məhkəmə müəyyən etmişdir ki, birinci və apellyasiya instansiyası məhkəmələri, Məhkumun cinayəti ehtiyatsızlıqla törətməsini, ilk dəfə cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmasını, əməlini etiraf etməsini, himayəsində üç azyaşlı övladının olmasını və digər amilləri cəzanı yüngülləşdirən hallar kimi nəzərə almışdır. Barışıq halının rəsmən əldə olunmaması isə avtomatik şəkildə daha ağır cəzanın təyin edilməsini şərtləndirmir. Məhkəmə, təqdim olunmuş bank köçürməsini və zərərçəkmişə maddi yardım niyyətinin ifadəsini də yüngülləşdirici amillər sırasına (tam barışıq olmadığı halda belə) daxil etmişdir.
- Məhkəmələrin yüngülləşdirici halları nəzərə alması qanuni sayılmışdır: Kassasiya şikayəti və protestində bildirildiyinin əksinə olaraq, məhkəmə kollegiyası yüngülləşdirici halların mövcudluğunu əsaslandırılmış hesab etmiş, buna görə də beş il azadlıqdan məhrum etmə cəzasının (üst hədd deyil) törədilmiş əmələ və Məhkumun şəxsiyyətinə uyğun olduğunu qeyd etmişdir.
- Zərərçəkmiş şəxsin hüquqi varisinin tələb və mövqeyi: Ali Məhkəmə zərərçəkmiş şəxsin hüquqi varisinin sərt cəza tələb etməsini dinləsə də, cinayət qanunvericiliyi çərçivəsində müstəsna bir əsasın olmamasını vurğulamış, sosial ədalətin bərpası və Məhkumun islah olunması kimi məqsədlərin yuxarı həddə cəza ilə deyil, mövcud hökmün icrası ilə də reallaşa biləcəyini əsas götürmüşdür.
Nəticədə, Ali Məhkəmə zərərçəkmiş şəxsin hüquqi varisi və dövlət ittihamçısı tərəfindən verilmiş kassasiya şikayətini və kassasiya protestini təmin etməməklə, Sumqayıt Apellyasiya Məhkəməsinin 27 iyun 2024-cü il tarixli qərarını dəyişdirilmədən qüvvədə saxlamışdır.
Nəticə
Ali Məhkəmənin son qərarından göründüyü kimi, məhkəmələr baxılan işdə:
- Cinayət əməlinin zəruri tərkib əlamətlərini mötəbər sübutlarla təsdiqləmişdir;
- Məhkumun əməli Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 263.2-ci maddəsi ilə düzgün tövsif edilmişdir;
- Cəza siyasətində ədalət, zərərin qismən ödənilməsi üçün cəhdlər, təqsirləndirilən şəxsin ailə vəziyyəti və digər yüngülləşdirici hallar nəzərə alınmışdır;
- Zərərçəkmiş şəxsin hüquqi varisinin ağır cəza tələbi isə cinayət və cəza qanunvericiliyinin tələbləri kontekstində yetərli sayılmamışdır.
Məlum olur ki, məhkəmə praktikasında yol-nəqliyyat hadisələrinə görə təyin edilən cəzanın növü və miqdarı, xüsusən də ehtiyatsızlıqdan baş verən ölüm hallarında, işin konkret hallarına söykənir. Burada təkcə zərərçəkmiş tərəfin fikri və ya təqsirləndirilən şəxsin tövbəsi deyil, həm də cinayətin ictimai təhlükəlilik dərəcəsi, cinayətin törədilmə şəraiti və məhkumun şəxsiyyəti kimi mühüm amillər nəzərə alınır.
Ali Məhkəmənin bu qərarı, ehtiyatsızlıqdan törədilən yol-nəqliyyat hadisələrinə dair vahid məhkəmə təcrübəsinin formalaşmasında mühüm rol oynayır və gələcəkdə oxşar işlərə baxılarkən məhkəmələrin tətbiq edəcəyi meyarları daha da dəqiqləşdirir. Bu baxımdan, yol hərəkəti qaydalarının pozulması nəticəsində ağır nəticələrə səbəb olan sürücülər öz məsuliyyətlərini unutmamalı və əməllərinin cəza siyasətində hansı formada qiymətləndiriləcəyini nəzərə almalıdırlar.
