Direktorun səlahiyyət müddətinin bitməsi müqaviləni etibarsız etmir
2025-ci il 22 yanvar tarixində Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin Kommersiya Kollegiyası icarə (xidmət) müqaviləsindən irəli gələn mübahisə üzrə kassasiya şikayətinə baxaraq, aşağı instansiya məhkəmələrinin qərarını dəyişdirmədən qüvvədə saxlamışdır. Bu yazıda işin faktiki halları, tərəflərin mövqeləri və Ali Məhkəmənin gəldiyi nəticəyə dair əsas hüquqi məqamlar geniş izah olunmuşdur.
İşin Faktiki Halları
Mübahisə bir kommersiya qurumu olan İddiaçı MMC (bundan sonra – “iddiaçı”) ilə digər kommersiya qurumu Cavabdeh MMC (bundan sonra – “cavabdeh”) arasında 2023-cü il 25 sentyabr tarixli AİS-GTG-250923 nömrəli “xidmət müqaviləsi” əsasında yaranmışdır. Baxmayaraq ki, tərəflər bu sənədi “xidmət müqaviləsi” adlandırmışlar, məhkəmə araşdırmaları göstərmişdir ki, müqavilə mahiyyət etibarilə icarə (kirayə) münasibətlərini tənzimləyir.
Müqaviləyə görə:
- İcraçı (iddiaçı) müxtəlif tikinti texnikalarını müəyyən edilmiş şərtlər əsasında sifarişçinin (cavabdehin) istifadəsinə verməyi, cavabdeh isə həmin texnikadan istifadə edərək müqabilində icarə (xidmət) haqqını müəyyən olunmuş vaxtda ödəməyi öz öhdəsinə götürmüşdür.
- Müqaviləyə əlavə olunmuş protokollarla (1, 2, 3 və 4 nömrəli əlavələr) istifadə olunacaq texnikaların markası, dövlət qeydiyyat nişanları, aylıq icarə məbləği, boşdayanma xərcləri və zəruri hallarda artıq gün və ya artıq saat üzrə xidmət haqqı detallı şəkildə razılaşdırılmışdır.
- Tərəflər arasında imzalanmış bir neçə təhvil-təslim aktı (2023-cü il 3, 4, 9 oktyabr, 22 və 25 dekabr tarixli aktlar) cavabdehin texnikanı müəyyən tarixlərdə istifadəyə qəbul etməsini, habelə hansı dövrdə hansı texnikadan istifadə olunduğunu təsdiq etmişdir.
İddiaçı məhkəməyə müraciət edərək bildirib ki, razılaşdırılmış müddət başa çatmasına baxmayaraq, cavabdeh icarə haqqının əsas hissəsini ödəməmiş, bu səbəbdən 35.488,89 manat məbləğində əsas borcun və gecikdirməyə görə hesablanmış dəbbə pulunun (cərimə faizinin) tutulmasını tələb etmişdir.
Cavabdeh isə etirazında göstərmişdir ki:
- Müqavilə üzrə təhvil-təslim aktlarını səlahiyyətli şəxs imzalamamışdır. Belə ki, 2023-cü il 20 dekabr tarixindən etibarən cavabdehin yeni qanuni təmsilçisi rəsmən təyin edilmiş, aktlarda imzası olan əvvəlki direktorun səlahiyyəti bitmişdir.
- Texnikalar mütəmadi nasaz vəziyyətə düşmüş, bu səbəbdən də cavabdeh həmin texnikalardan səmərəli istifadə edə bilməmişdir. Yaranmış xərc və zərər müqabilində hesablanmış icarə haqqının şişirdildiyini düşünmüşdür.
Birinci və Apellyasiya Məhkəməsinin Mövqeləri
Birinci instansiya (Bakı Kommersiya Məhkəməsi) cavabdehin etirazlarını əsassız hesab edərək, iddiaçının tələbini qismən təmin etmişdir. Məhkəmə vurğulamışdır ki:
- Texnikaların təhvil verilməsi və istifadəyə qəbul edilməsi aktlarla rəsmiləşdirilmişdir. Aktlar təkcə imza ilə yox, həm də cavabdehin möhürü ilə təsdiq olunmuşdur.
- Cavabdehin “səlahiyyətli şəxsin dəyişməsi” barədə etirazı mülki dövriyyənin vicdanlı tərəfdaşları arasındakı münasibətlərə zidd sayılmışdır. Çünki cavabdeh yeni təmsilçi haqda qarşı tərəfə dərhal məlumat verməmiş, eyni zamanda möhürdən istifadə olunması müəmmalı qalmışdır.
- Texnikalarda nasazlıq və yaxud şişirdilmiş məbləğlər barədə hər hansı əsası təsdiq edən sübut təqdim olunmamışdır. Üstəlik, müqavilənin şərtlərinə görə sifarişçi texnika təhvil alınarkən qüsurları göstərməyə və ya texnikanı təhvil almaqdan imtina etməyə hüququ olub. Faktiki olaraq o, aktları təsdiq etməklə bu qüsurların olmadığını qəbul etmişdir.
Apellyasiya Məhkəməsi də eyni mövqeni bölüşmüşdür. Bu məhkəmə həmçinin qeyd etmişdir ki, tərəflər formal şəkildə “xidmət müqaviləsi” bağlasalar da, məzmunu əslində icarə münasibətlərinə uyğun gəldiyindən mübahisə icarə öhdəlikləri kontekstində həll edilməlidir. Mülki Məcəllənin 700.1-ci maddəsində icarə müqaviləsinə dair təsbit olunan tələb və öhdəliklər tam şəkildə formalaşmış, iddiaçı icarə obyektini təhvil vermiş, cavabdeh isə müqavilə şərtlərinə görə icarə haqqı ödəməli olduğu halda bunu yerinə yetirməmişdir.
Ali Məhkəmənin Kassasiya Mərhələsində Yekun Hüquqi Qənatəti
Cavabdeh apellyasiya məhkəməsinin qərarından kassasiya şikayəti vermiş, lakin Ali Məhkəmə şikayəti əsassız hesab edərək aşağıdakı səbəblərə istinad etmişdir:
- Faktiki Halların Düzgün Araşdırılması: Ali Məhkəmə apellyasiya instansiyasının faktları obyektiv və qərəzsiz araşdırdığını, iş materiallarında aktların hüquqi qüvvəsini təsdiqləyən kifayət qədər sübutun olduğunu qeyd etmişdir.
- Möhür və Səlahiyyət Məsələsi: Həmin aktların cavabdehin möhürü ilə təsdiqlənməsi və uzun müddət heç bir etirazın edilməməsi səlahiyyətli nümayəndəliklə bağlı yaranan sualları cavabsız qoymuşdur. Ali Məhkəmə mülki dövriyyənin iştirakçılarını vicdanlı davranmağa çağıran qanun prinsipinə əsaslanaraq, cavabdehin bu istiqamətdəki etirazlarını mütləq əsassız saymışdır.
- Nasazlıq və Digər Şişirtmə İddiaları: Cavabdeh texnikaların nasaz vəziyyətdə olmasına və buna görə xərclərin yaranmasına dair sənədləri məhkəməyə təqdim etməmişdir. Həmçinin, müqavilə üzrə nasazlıq və ya qüsurun aktda qeyd olunmaması, yaxud texnikanı qəbul etməmək hüququnun istifadə edilməməsi cavabdehin öz etirazını sonradan əsassız şəkildə irəli sürdüyünü göstərmişdir.
- İcarə Haqqının Ödənilməməsi: Ali Məhkəmə təsdiq etmişdir ki, texnikalar faktiki istifadəyə verildikdən sonra icarə haqqının ödənilməsi borclunun (cavabdehin) birbaşa vəzifəsidir. Cavabdeh bu vəzifəsini lazımi qaydada icra etməmişdir.
Nəticə etibarilə, Ali Məhkəmə kommersiya mübahisəsi üzrə kassasiya şikayətini təmin etməmiş və Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin 2024-cü il 10 sentyabr tarixli qərarını dəyişdirmədən qüvvədə saxlamışdır.
Hüquqi Qiymətləndirmənin Əhəmiyyəti
Bu iş bir neçə mühüm hüquqi məqamı önə çıxarmışdır:
- Müqavilənin Adından Çox, Mahiyyəti: Tərəflər hər nə qədər “xidmət müqaviləsi” adlandırılsa da, sənədin real məzmunu və faktiki yerinə yetirilməsi icarə münasibətlərinə uyğun gəldiyi üçün məhkəmə icarə müqaviləsi normalarını tətbiq etmişdir. Bu, mülki hüquq münasibətlərində müqavilənin forması və başlığından çox, onun faktiki məzmununun əsas götürüldüyünü göstərir.
- Vicdanlı Davranış Prinsipi: Digər tərəfin qanuni təmsilçisinin dəyişməsi barədə vaxtında məlumat verilməməsi və səlahiyyət müddətinin bitməsinə baxmayaraq möhürdən istifadənin davam etdirilməsi, sonra isə bunu etibarsız hesab etmək cəhdi məhkəmə tərəfindən vicdanlı davraniş prinsiplərinə zidd sayılmışdır.
- Təhvil-Təslim Aktının Sübut Qüvvəsi: Tərəflərin imzaladığı və möhürlədiyi təhvil-təslim aktları məhkəmə baxışı zamanı əsas sübut rolunu oynayır. Cavabdeh sonradan həmin aktların əsassız olmasını, yaxud texnikanın nasaz olduğunu iddia etsə də, bu iddiaları təsdiqləyəcək heç bir sənəd və ya müraciət təqdim etməmişdir.
- Təqsirli Gecikmənin Sonucu – Dəbbə Pulu: İcarə haqqını vaxtında ödəməmək müvafiq dəbbə pulunun (cərimənin) hesablanmasına əsas yaradır. Qanun və yaxud müqavilə ilə nəzərdə tutulan dəbbə pulu, zərərin ayrıca sübuta yetirilməsinə ehtiyac olmadan tətbiq edilir.
Nəticə
Ali Məhkəmənin sözügedən qərarı, icarə (xidmət) müqavilələrindən irəli gələn öhdəliklərin pozulması ilə bağlı yaranan mübahisələrə dair əhəmiyyətli presedentdir. Məhkəmə müqavilə adının deyil, məzmununun əsas olmasını, hüquqi şəxsin daxili təmsilçilik dəyişikliyinin üçüncü şəxslərə qarşı səmərəsiz formada irəli sürülməsinin vicdanlılıq prinsipləri ilə ziddiyyət təşkil etdiyini və təhvil-təslim aktlarının mübahisəli hallarda əsas sübut rolunu oynadığını bir daha vurğulamışdır.
Bu qərar, eyni zamanda, kommersiya subyektlərinin mülki dövriyyədə öz hüquq və vəzifələrinə diqqətlə yanaşmalı olduqlarını xatırladır. Xidmət (icarə) münasibətlərində mübahisələrin qarşısını almaq üçün tərəflər arasında səlahiyyətli şəxslərin dəyişikliyi, aktların imzalanması, texnikanın vəziyyəti və görülən işlərlə bağlı bütün məlumatların vaxtaşırı, yazılı şəkildə və qarşı tərəflə razılaşdırılmış şəkildə təqdim edilməsi zəruridir.
Azərbaycan Respublikası adından çıxarılan Ali Məhkəmənin bu qətnaməsi qəbul edildiyi andan qüvvəyə minmişdir və cavabdehin kassasiya şikayətini təmin etməyərək aşağı məhkəmələrin qətnamələrini hüquqi qüvvədə saxlamışdır.
