MÜBAHİSƏLİ TİKİLİ VƏ TORPAQ SAHƏSİ BARƏDƏ MƏHKƏMƏ ÇƏKİŞMƏSİ: FAKTLAR VƏ YEKUN QƏRAR
Mülki-hüquqi münasibətlərdə torpaq sahəsindən istifadə qaydaları və özbaşına tikililərin sökülməsi ilə bağlı mübahisələr məhkəmə təcrübəsində xüsusi yer tutur. Aşağıdakı yazıda anonimləşdirilmiş formada təqdim edilən məhkəmə işi məhz bu cür mübahisə ilə bağlıdır.
İŞİN FAKTİKİ HALLARI
- İddianın predmeti və birinci instansiya məhkəməsi
Xarici şirkətin ölkə ərazisindəki filialı (bundan sonra – “iddiaçı”) cavabdehə qarşı məhkəmədə iddia qaldırmışdır. İddia ərizəsində bildirilmişdir ki, iddiaçının hüquqlarına əsasən istifadəsində olan sahədə cavabdeh özbaşına tikili inşa etmişdir. Bu səbəbdən, iddiaçı cavabdehin həmin tikilidən çıxarılması, sökülməsi və torpaq sahəsinin boşaldılaraq qanuni istifadəsinə qaytarılması barədə qətnamə qəbul edilməsini xahiş etmişdir.Birinci instansiya məhkəməsi 2023-cü ilin əvvəllərində iddia tələblərini təmin etmişdir. Məhkəmə hesab etmişdir ki, müvafiq tikili qanunazidd inşa olunmuşdur və sökülməli, torpaq sahəsi isə boşaldılaraq iddiaçıya qaytarılmalıdır. - Apellyasiya instansiyası mərhələsi
Cavabdeh birinci instansiya məhkəməsinin qətnaməsindən apellyasiya şikayəti vermiş, həmin qətnamənin ləğv edilərək iddia tələblərinin rədd edilməsini istəmişdir. Apellyasiya instansiyası məhkəməsi 2023-cü ilin ortalarında çıxardığı qərarla şikayəti təmin etmiş, birinci instansiya məhkəməsinin qətnaməsini ləğv etmiş və iddianı rədd etmişdir. - Kassasiya şikayətinin verilməsi və geri qaytarılması
Apellyasiya məhkəməsinin qərarından narazı qalan iddiaçı kassasiya şikayəti vermişdir. Lakin bu şikayət, müvafiq məhkəmənin kommersiya kollegiyası tərəfindən 2023-cü ilin payızında, prosessual müddətin ötürülməsi əsası ilə geri qaytarılmışdır. Belə ki, kassasiya şikayətinin qanunla nəzərdə tutulan iki aylıq müddətdən sonra verildiyi və müddətin bərpası üçün məhkəməyə vəsatət təqdim edilmədiyi müəyyən edilmişdir.
APELLYASİYA MƏHKƏMƏSİNİN QƏRARINI ƏSASLANDIRAN AMİLLƏR
Apellyasiya instansiyası məhkəməsi qərar qəbul edərkən Mülki Prosessual Məcəllədə göstərilmiş müddəalara istinad etmişdir. Qərarda qeyd edilmişdir ki, 2023-cü ilin iyul ayında çıxarılan qətnamə həmin tarixdə iddiaçının nümayəndəsinin “Elektron məhkəmə” sistemi vasitəsilə açılmış kabinetinə yerləşdirilmişdir. Bu səbəbdən, kassasiya şikayəti üçün hesablanmalı olan iki aylıq müddət iyul ayının sonu – sentyabr ayının sonu aralığında bitmişdir. Lakin iddiaçının kassasiya şikayəti noyabr ayında təqdim edildiyindən, müddət ötürülmüş sayılmış, müddətin bərpası üçün vəsatət verilmədiyindən şikayət geri qaytarılmışdır.
YEKUN MÖVQEYİN MÜSAHİBƏSİ (KASSASİYA İNSTANASIYASI)
İddiaçı kassasiya şikayətində qətnamənin elektron sistemdəki şəxsi kabinetə daha gec tarixdə yerləşdirildiyini əsas gətirsə də, yuxarı instansiya məhkəməsi (Ali Məhkəmə) apellyasiya instansiyasının gəldiyi nəticəni doğru saymış və qərardadını dəyişdirilmədən qüvvədə saxlamışdır.
1. Nümayəndəyə yerləşdirilmə və müddətin başlaması
Ali instansiya məhkəməsi vurğulamışdır ki, qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq qərarın elektron qaydada yerləşdirilməsi rəsmi çatdırılma sayılır. İddiaçının nümayəndəsinə verilmiş etibarnamə əsasında, məhkəmə qərarının onun kabinetinə göndərildiyi andan etibarən, müddətin axımı başlayır.
2. Hüquqi müəyyənliyin və qərarların sabitliyinin əhəmiyyəti
Ali Məhkəmə, hüquqi müəyyənlik prinsipinin qorunması məqsədilə prosessual müddətlərin ciddi şəkildə gözlənilməsi zərurətini xüsusi olaraq qeyd etmişdir. Bununla, məhkəmə təcrübəsində “res judicata” prinsipinə əməl olunması və məhkəmə aktlarının sabitliyi təmin edilir.
3. “Məlumatın gec alınması” iddiası
İddiaçı qərarı gec oxuduğunu bildirsə də, Ali Məhkəmənin qənaətinə görə, elektron sistemdə nümayəndənin kabinetinə vaxtında yerləşdirilmiş hər hansı məhkəmə aktı bütün hallarda rəsmi çatdırılma presumpsiyası yaradır. Digər texniki səbəblər və ya istifadəçi tərəfindən elektron bildirişə gec baxılması müddətin uzadılmasına əsas vermir.
Nəticədə, Ali instansiya məhkəməsi iddiaçının kassasiya şikayətini təmin etməmiş, apellyasiya məhkəməsinin iki aylıq müddətin ötürülməsi əsası ilə verdiyi qərardadı qüvvədə saxlamışdır.
NƏTİCƏ
Bu iş, “Elektron məhkəmə” informasiya sistemi vasitəsilə sənədlərin təqdim edilməsi və məhkəmə aktlarının çatdırılması qaydalarını, habelə prosessual müddətlərin gözlənilməsinin vacibliyini bir daha vurğulamışdır. Belə bir praktika, həm məhkəmə icraatının sürətləndirilməsinə, həm də hüquqi müəyyənliyin təmin edilməsinə xidmət edir.
Bundan əlavə, məhkəmələr bu cür mübahisələrdə “res judicata” prinsipi əsasında artıq həll edilmiş məsələlərin vaxt məhdudiyyəti olmadan yenidən araşdırılmasının qarşısını alır. Təcrübə göstərir ki, prosessual müddətlərin tələb etdiyi qaydalara əməl olunması tərəflərin öz hüquqlarını daha effektiv şəkildə qorumağına imkan yaradır.
Nəticə etibarilə, mübahisəli tikili və torpaq sahəsi üzrə başlanmış bu işdə, birinci instansiya məhkəməsi iddianı təmin etsə də, apellyasiya instansiyası həmin qətnaməni ləğv etmiş və yekunda Ali instansiya məhkəməsi də kassasiya şikayətini müddət baxımından əsassız sayaraq təmin etməmişdir.
